Archief platform WOR

Praktijkvoorbeelden en interactieve sessie

Op 3 juni 2021 kwamen de leden van het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik digitaal bij elkaar. Korneel de Jong van CRUX gaf een presentatie over het ondergrondse ruimtelijk gebruik bij een aantal projecten aan de Amsterdamse Zuidas.

Vervolgens legde Robbert Guis van Tek architecten de casus Mechelen uit de ontwerpstudie Stad x Ruimte voor aan de deelnemers. Een deel van de platformleden deed mee aan een interactieve sessie, waarin zij zelf een ontwerpend onderzoek deden voor deze concrete gebiedsontwikkeling in een hoogverdicht gebied.

Visie ontwerpende aannemers

Een volledig digitale bijeenkomst op 9 december 2020. Dit keer werd ondergronds bouwen vanuit het perspectief van de ontwerpende aannemers en de vastgoedontwikkelaars bekeken. De deelnemers konden onder meer meedenken over recente technische innovaties rondom het ondergronds bouwen om te komen tot een gezamenlijke visie vanuit ontwerpende aannemers. Er is tijdens de bijeenkomst ook vooruitgeblikt op de plannen voor het komende jaar. Meer over het project Visie ontwerpende aannemers is te vinden op de projectpagina.

>> Bekijk agenda (pdf, 270 KB)
>> Presentaties (pdf, 3 MB)
>> Blog-post van ambassadeur Mariëlle Wieman over deze bijeenkomst

Ondergrondse ontwikkeling bij stations

Op 23 september 2020 kwam het platform weer bijeen, deels fysiek. De bijeenkomst draaide om de mogelijkheden voor ondergrondse ontwikkeling in en rondom stations. Stationzones zijn stedelijke hotspots waar veel functies bij elkaar komen en waar ondergronds ruimtegebruik de kwaliteit van de leefomgeving sterk kan verbeteren.

De sessie startte met mooie en inspirerende voorbeelden, waarna de platformleden zelf aan de slag gingen. Sprekers en deelnemers onderzochten hoe je op een ontwerpende manier tot maximale ruimtelijke kwaliteit kunt komen en meerdere transities op het gebied van mobiliteit, energie, klimaat, stedelijke woningbouwopgave en circulariteit met elkaar kunt verbinden. Wat kan vanuit architectonisch perspectief bestaande (infra)structuren aantrekkelijk maken en het gebruik ervan stimuleren? Wat kan een mogelijke transformatie van bestaande (infra)structuren aan nieuwe functies en gebruik opleveren? Welke andere op gebruikersgerichte functies lenen zich voor toekomstig ondergronds gebruik?

>> Download agenda (pdf, 290 KB)
>> Download presentatie Gijsbert Schuur, platformcoördinator (pdf, 630 KB)
>> Download presentatie Paul van der Ree, architect (pdf, 3.2 MB)
>> Download presentatie Gerrit Schildere, architect (pdf, 550 KB)

Mariëlle Wieman, de kersverse ambassadeur van het platform was ook bij de bijeenkomst aanwezig. Zij heeft een mooi artikel over de sessie geschreven.

>> Naar het artikel

COB-tv

Ook het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik deed mee aan COB-tv! Op 12 juni 2020 kon vanaf 13.15 uur live worden meegekeken met de plenaire sessie en vervolgens aanhaken bij de online platformbijeenkomst. Er was een interessant programma samengesteld met drie inspirerende sprekers.

Daan Zandbelt, rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving, gaf in een podcast zijn visie op de bijdrage die ondergronds bouwen kan leveren aan het toekomstperspectief van de ruimtelijke inrichting van Nederland. Mark van der Poll, hoofd stedenbouw en landschap CroonenBuro5, gaf zijn mening op een aantal stellingen uit de podcast.

>> Beluister de volledige podcast
>> Bekijk een korte preview

Vervolgens gaf Marc Verheijen, infratect gemeente Rotterdam, een presentatie over ruimtelijke kwaliteit in de ondergrond. Omdat de mens van nature niet ondergronds wil zijn, moet bij het ondergronds ontwerpen rekening gehouden worden met de menselijke zintuigen. ‘Als je mensen toelaat in de ondergrond, ontwerp dan ook voor mensen’.

>> Download presentatie (pdf, 3 MB)

De bijeenkomst werd afgesloten met een aantal stellingen waarover deelnemers in dialoog gingen met de gasten.

Waarde

De bijeenkomst van het platform Meerwaarde ondergrond op donderdag 14 november 2019 stond in het teken van waarde. Omdat waarde ook voor het platform Beheer en onderhoud belangrijk is, waren ook de leden van dat platform uitgenodigd.

Ondergronds bouwen in het algemeen en tunnels in het bijzonder, leveren een bijdrage aan de waarde van een stad, gebied, netwerk en/of de omgeving. Die waarde wordt tijdens de planvoorbereiding van een project in kaart gebracht. De baten worden afgezet tegen de kosten en mede op basis hiervan wordt wel of niet voor een ondergrondse oplossing gekozen.

Een vaak terugkerende aanname is dat alleen bij hoge grondprijzen en meervoudig ruimtegebruik ondergronds bouwen economisch rendeert. Achteraf blijkt echter vaak dat de ondergrondse mogelijkheden (maatschappelijke) waarde toevoegt aan de bovengrond, die voorafgaand aan het project niet is erkend. Mede door dit gebrekkige zicht op de baten wordt de instandhouding van ondergrondse objecten al snel gezien als “hoge kosten”. Voor tunnelbeheerders is het daarom van belang dat in de exploitatiefase niet alleen de kosten, maar ook de baten expliciet inzichtelijk zijn. Daarmee wordt het mogelijk om in de exploitatiefase een gefundeerde discussie te voeren over wat nodig is, wat dat oplevert (waarde) en wat dat mag kosten.

Binnen het platform Meerwaarde ondergrond is de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar de waarde van ondergronds bouwen, met name van tunnels en parkeergarages. De resultaten zijn, samen met een nadere invulling van het Centraal Planbureau, aan de platformleden gepresenteerd. Op deze bijeenkomst gingen de leden van de twee platforms hierover met elkaar in gesprek.

>> Download agenda (pdf, 825 kB)
>> Download presentaties (pdf, 3 MB)

Impact warmtetransitie

De gezamenlijke bijeenkomst van het platform Meerwaarde ondergrond en het platform Kabels en leidingen op donderdag 5 september 2019 was een succes. Zo’n vijftig professionals waren aanwezig in Zoetermeer. De centrale vragen waren voor beide groepen interessant: welke impact heeft de warmtetransitie op de ondergrondse infrastructuur en hoe kan bij het realiseren van een ondergrondse opgave de maximale maatschappelijke waarde bereikt worden?

In opdracht van het ministerie van BZK doen 27 gemeenten kennis en ervaring op in het aardgasvrij maken van een geselecteerde proefwijk. Zoetermeer is een van deze gemeenten en wilde graag hun casus met het COB-netwerk delen. Integraliteit en samenloop met andere opgaven spelen een belangrijke rol. Er is onder meer besproken hoe gemeenten en netbeheerders gezamenlijk kunnen werken aan een invulling, die enerzijds de meeste maatschappelijke waarde oplevert en anderzijds past bij de eigen organisatiedoelstellingen.

Op de bijeenkomst kwamen nog twee onderwerpen aan bod. De gemeente Westland gaf een presentatie over regie op de bundeling van private initiatieven voor de energietransitie. Robert van Hoof (Infram) schetste mogelijke oplossingen voor ‘ontwerpen vanuit maximale gebiedswaarde’. De platformleden gingen vervolgens in vijf subgroepjes uiteen om aan de slag te gaan met vragen over de hoogste baten en minimale kosten voor een aardgasvrije wijk. De bijeenkomst werd afgesloten met een korte pitch door de groepen.

>> Download de presentaties (pdf, 5 MB)
>> Download verslag (pdf, 300 KB)

Het Panorama Nederland

Voor de eerste bijeenkomst van het jaar op donderdag 21 maart 2019 is groots uitgepakt: het Panorama Nederland van het College van Rijksadviseurs werd opgebouwd in de Bouwcampus! De expositie (met bijbehorende publicatie) laat zien hoe de grote maatschappelijke vraagstukken van nu de sleutel kunnen zijn voor de ruimtelijke inrichting in de toekomst. De bodem en ondergrond spelen een belangrijke rol in het vergezicht, zowel in de energietransitie, de klimaatopgave als de bouwopgave. Het Panorama Nederland laat mooi zien hoe de onder- en bovengrond met elkaar verbonden zijn!

Na de toelichting op het Panorama Nederland volgde een masterclass value engineering: hoe bereken je ondergrondse waarde en hoe zet je die in? Een praktijkvoorbeeld kwam uit Eindhoven. Studenten van Saxion hebben de kansen voor het ondergronds brengen van het spoor verkend en vertaald in een prachtig beeldenboek. Ter afsluiting keken de platformleden met elkaar naar de koers van het platform voor het komende jaar. De thema’s batengericht ontwerpen en besluitvorming op basis van laagste maatschappelijke kosten / hoogste maatschappelijke baten, staan hierin centraal.

>> Bekijk de complete agenda (pdf, 210 KB)

Donderdag 13 december 2018
Het was een geslaagde platformbijeenkomst in het bijzondere ABC Architectuurcentrum Haarlem! Naast de platformleden waren er ook specialisten in ruimtelijke ordening, stedenbouw, klimaat en energie aanwezig. Het draaide allemaal om een toekomstbestendige ondergrondse infrastructuur. In het eerste blok presenteerden Edith Boonsma en Gijsbert Schuur de resultaten van het project Common ground voor ondergrondse infra. Sinds begin dit jaar werken alle partijen uit de wereld van de kabels en leidingen (overheden, netbeheerders, aannemers, adviseurs, kennisinstellingen) samen aan het in kaart brengen van de opgave waar de sector voor staat.

In het tweede blok presenteerden Oscar Kerssens van de gemeente Haarlem en Merijn van Loon van CroonenBuro5 de renovatieopgave in de wijk Meerwijk, onderdeel van stadsdeel Schalkwijk in Haarlem. De gemeente gaat hier binnen het project Meerwijk integrale vernieuwing openbare ruimte (IVORiM) aan de slag met de vernieuwing van de inrichting openbare ruimte. Een onderdeel daarvan zijn de energie- en klimaatopgaven. Cruciaal in de aanpak is dat de gemeente de vervanging van de riolering als ‘natuurlijke moment’ wil aangrijpen om in de wijk een warmtenet aan te leggen en daarmee een stap in de energieopgave te zetten. Osar en Merijn vertelden over de achtergrond van deze wijkontwikkeling, de ambities en de scenario’s die in het masterplan zijn vastgelegd. Vervolgens hebben de deelnemers in een workshop op een creatieve en speelse manier oplossingen voor een aantal vragen en dilemma’s van de gemeente gezocht. Dit heeft veel out-of-the-boxideeën opgeleverd. Al met al was het een hele inspirerende en, vooral ook, gezellige middag!
>> Bekijk agenda (pdf, 665 KB)
>> Download presentaties (pdf, 5.8 MB)

Donderdag 20 september 2018
De leden van het platform Meerwaarde ondergrond brachten op donderdag 20 september 2018 een bezoek aan het project Houthaven in Amsterdam. Marco de Boer (manager Spaarndammertunnel) en Franke Smidstra (omgevingsmanager Houthaven) vertelden de platformleden over de politieke besluitvorming en de ontwikkeling van het project. Houthaven is een mooi voorbeeld van de meerwaarde van ondergronds bouwen: geen auto’s meer op straat maar onder de grond. Door de aanleg van de Spaarndammertunnel zijn de bewoners van de nieuwe wijk Houthaven verbonden met de oude stadswijk Spaandammerbuurt aan de andere kant van de weg. Ook is er veel bovengrondse ruimte voor nieuwe omgevingsfuncties ontstaan. Dit zorgt voor een enorme opwaardering van de omgevingskwaliteit. Bijzonder aan het project is de betrokkenheid van de stakeholders en eindgebruikers gedurende het hele proces.
>> Download presentatie Houthaven (pdf, 4.3 MB)

De tweede helft van de middag stond in het teken van het COB-project Waarde van ondergronds bouwen. Kernteamleden Gijsbert Schuur en Geert Roovers informeerden de platformleden over de resultaten en voortgang van het project. De afgelopen twee jaar is van tien ondergrondse projecten de waarde van het ondergronds ruimtegebruik geëvalueerd door middel van zowel een (ex post) MKBA-studie als een studie van het besluitvormingsproces. De komende maanden gaat het team de resultaten van de onderzoeken bundelen en toegankelijk maken voor bestuurders, ruimtelijke ordenaars en stedenbouwkundigen. Met de platformleden is er nagedacht over de koers van het project en de manier waarop de platformleden actief in het project betrokken kunnen worden. Dit heeft tot diverse ideeën geleid die nader zullen worden uitgewerkt.
>> Download de presentatie over Waarde van ondergronds bouwen (pdf, 740 KB)

Dinsdag 27 maart 2018
Twee netwerken van bodemprofessionals, ruimtelijke ordenaars en stedebouwkundigen maken kennis!

Dit was de ondertitel van deze bijeenkomst en dat is goed gelukt! We hebben kennis gemaakt met de mensen en de ideeën en inzichten die zij beiden hebben. Eerst vertelde Gijsbert Schuur over het COB, dat we voornamelijk werken vanuit de praktijk en kennis ontwikkelen die direct toegepast wordt in de praktijk. De kennis die het COB ontwikkelt is openbaar beschikbaar juist omdat we willen dat deze wordt toegepast, waarmee het gehele vakgebied beter wordt. Recent zijn een aantal cahiers opgeleverd, zoals De zeven sleutels voor een waardevolle afweging, Meer-waarde met de ondergrond en Slimme regie op de ondergrond.
>> Download agenda 27 maart 2018 (pdf, 303 KB)
>> Download verslag 27 maart 2018 (pdf, 318 KB)
>> Download presentatie COB (pdf, 5 MB)
>> Download presentatie Kennislab (pdf, 6 MB)

Donderdag 28 september 2017 – Intelligente inrichting van de ondergrond door koppeling wetenschap en de praktijk

>> Download agenda (pdf, 300 KB)
>> Download verslag (pdf, 460 KB)
>> Download presentaties (pdf, 6.6 MB)

Er wordt veel gesproken over de energietransitie, over de omgevingswet, over dynamische stedelijke gebieden en problemen die er zijn met inpassingen. Tijdens deze middag kregen de platformleden een kijkje in de keuken van gemeente Leiden. Ook de leden van het platform Kabels en leidingen waren uitgenodigd, omdat hun vakgebied veel raakvlakken heeft met de thema’s van deze bijeenkomst.

Het ging deze middag over de inpassing van de ondergrondse infrastructuur in het volle stationsgebied en de afwegingen die hiervoor gemaakt moeten worden. De wens van de gemeente is om alternatieve vormen van energievoorziening in het stedelijk ontwerp te integreren, maar er is, onder meer door de aanwezigheid van een tunnel, te weinig ruimte in de ondergrond voor de kabels en leidingen. Er is ook weinig ruimte voor bodemenergie. Met veertien woontorens in de planning is er een roep om regie.

Fransje Hooimeijer, universitair docent Environmental Technology and Design aan de TU Delft, ondersteunt de gemeente hierbij. Samen met haar studenten werkt ze aan een manier om de technische ruimte van de stad in beeld te brengen, zodat de verschillende benodigde disciplines samen aan oplossingen kunnen werken. Fransje vertelde tijdens de platformbijeenkomst samen met twee studenten hoe zij informatie zichtbaar hebben gemaakt voor beslissers.
De gemeente Leiden en de TU Delft vinden elkaar in het stationsgebied (Foto: COB).

Vrijdag 21 juli 2017 – Excursie Museonder

De leden van het platform Meerwaarde ondergrond waren op 21 juli 2017 van harte welkom op het hoofdkantoor van Het Nationale Park De Hoge Veluwe. Na ontvangst en lunch werd door adjunct-directeur Harald de Boer een presentatie gegeven over het gebied. Hij vertelde wat er allemaal nodig is om dit particuliere park aantrekkelijk, gezond en draaiend te houden. Naast investeringen in diverse natuurprojecten wordt er ook geïnvesteerd in het centrum. Het restaurant en de entrees worden vernieuwd, en daarna komt ook het Museonder aan bod.

Na de presentatie wordt het hoog tijd om het Museonder te bezoeken. De deelnemers mogen plaatsnemen in Landrovers! Het Museonder, het eerste ondergrondse museum ter wereld, blijft hoge ambities houden en de droom is dé Nederlandse publiekstrekker te worden over bodem en ondergrond. Bij binnenkomst zien de platformleden een gebouw dat in de grond steekt; je wandelt onder de wortels door van een oude boom. De platformleden ervaren de verschillende bodemprocessen, zien hoe waterstromen onder de grond lopen, kunnen vervuild water volgen, en kijken dieper naar het middelpunt van de aarde, waar ze de grond voelen bewegen.

Voldaan door alle indrukken komt er een einde aan dit inspirerende bezoek. Het Nationale Park De Hoge Veluwe: dank voor jullie gastvrijheid, jullie verhalen en de Landrovertour over het prachtige park. Het platform komt ongetwijfeld terug als het nieuwe Museonder gereed is!

Dinsdag 9 mei 2017 – Omgevingswet en ondergrond
Ondergrondse bouwers en netbeheerders zijn nodig bij het opstellen van omgevingsvisies en -plannen, omdat hun praktijkkennis de kansen voor meervoudig ondergronds ruimtegebruik kan vergroten, maar hoe betrek je als overheid die bedrijven in het ruimtelijke planproces? De verbinding tussen markt en overheid is essentieel voor de afwegingen die in het kader van de Omgevingswet gemaakt moeten worden. Het COB is dan ook dé plek om naar oplossingen te zoeken. De COB-publicaties Slimme regie op de ondergrond en Meer-waarde van de ondergrond beschrijven al allerlei manieren om de ondergrond in ruimtelijke planprocessen te benutten. De Omgevingswet biedt de mogelijkheid om deze theorie in de praktijk te brengen.

Deze bijeenkomst werd voorbereid door twee gemeenten, drie advies- en ingenieursbureaus en twee bouwbedrijven. De deelnemers kregen praktische tips uit alle hoeken. Nicole Hardon en Remco de Boer gaven een presentatie vanuit het programma Aan de slag met de Omgevingswet. Er is en er wordt veel ontwikkeld om de implementatie van de wet soepel te laten verlopen. Toch is de ondergrond nog niet altijd goed verwerkt, zo bleek uit de afbeelding onder de kop ‘inzicht en samenhang door integrale afwegingen’: onder het maaiveld was niets te zien. Inmiddels is de infographic aangepast (juni 2017).
>> Download presentatie (pdf, 1.3 MB)

De deelnemers werden vervolgens in twee groepen verdeeld, waarbij elke groep verder brainstormde over de aanpak van een praktijkproject in relatie tot de Omgevingswet. Leendert de Bruin (Heijmans) vertelde over het project A4 Schiedam en Marc van Someren (gemeente Haarlem) over de integratie van de ondergrond in het pilotgebied Amsterdamsevaart.

De discussies in de twee groepen concentreerden zich rond twee thema’s: participatie en data. Er is dan ook besloten om die thema’s nader uit te werken.
>> Download verslag (pdf, 350 KB)