Ontwerpstudie Stad x Ruimte

In het voorjaar van 2021 zijn het COB, de TU Delft, het Vlaamse departement Omgeving en Vereniging Deltametropool een ontwerpstudie gestart naar de mogelijkheden van integraal en multifunctioneel ruimtegebruik binnen sterk verdichte steden. Ontwerpteams gingen aan de slag met een aantal casussen in Nederland en Vlaanderen, waar ruimtelijke knelpunten op gebied van openbare ruimte, ondergrond en gebouwen aan de orde zijn. De resultaten zijn inspirerend!

Ondergronds ruimtegebruik als gamechanger

Door het samenkomen van vele opgaven en transities (energie, klimaat, circulariteit, mobiliteit) in almaar verdichtende steden, neemt de druk op de openbare ruimte toe. Zeker nu deze steden ook een groot aandeel in de woningbouwopgave moeten absorberen, om het landschap te sparen en de druk op het huidige mobiliteitssysteem te verminderen. Echter, hoeveel verdichting is er (nog) mogelijk voor locaties die al overladen zijn met functies en programma’s en waarbij de openbare ruimte – zowel bovengronds als onder het maaiveld – dreigt dicht te slibben en vast te lopen? De huidige en toekomstige ruimteclaims vragen om zorgvuldige afwegingen van de mogelijkheden om effectiever en efficiënter met ruimte om te gaan, met als doel het ‘ruimtelijk rendement’ van de stad op een innovatieve wijze op te drijven.

In de ontwerpstudie Stad x Ruimte hebben het COB, de TU Delft en het Vlaamse departement Omgeving een andere kijk op de ordening van stedelijke functies en transitieopgaven centraal gesteld en vanuit de doorsnede gezocht naar nieuwe denkrichtingen, patronen en oplossingen voor integraal en multifunctioneel ruimtegebruik. De centrale vraagstelling in het project was: Hoe kan integraal en multifunctioneel ruimtegebruik van openbare ruimte, ondergrond en gebouwen binnen een verdichte stedelijke omgeving, ruimte en waarde creëren, die bijdragen aan een aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving?

4D-bouwenvelop

De conclusies en lessen uit de ontwerpstudie Stad x ruimte en de Visie ontwerpende aannemers en vormen het uitgangspunt voor de inhoud van het project 4D-bouwenvelop. Hierin werkt een projectteam toe naar tools om grip te krijgen op de stedelijke opgaven. Het koppelen van verschillende waarden (economisch, maatschappelijk, cultureel etc.) is essentieel. In het project worden vier tools ontwikkeld die de 4D-bouwenvelop voeden. Samen vormen de tools een methode waarmee binnen gebiedsontwikkeling slimmer gestuurd kan worden op integraal ontwerpen van landschap, stedenbouw en architectuur. Bijzondere aandacht is er voor de integratie van ondergrondse ruimte en het sturend maken van de bodemkwaliteit in projecten. Voor elke tool is een apart team experts aan zet. Na afronding van het project staat er een gereedschapskist met gebruiksaanwijzing voor het 4D-ontwerpen van een project. Als vervolg op dit project kan in 2023 de methode worden getest op specifieke locatie en bestaande cases. In dit jaar wordt actief gezocht naar mogelijke samenwerkingen hiervoor.

Boekpresentatie ontwerpstudie Stad x Ruimte

De ontwerpstudie Stad x Ruimte is afgerond met een boek. De publicatie is op donderdag 6 oktober 2022 feestelijk gepresenteerd in het Lindner WTC Hotel & City Lounge in Antwerpen. Tijdens de boekpresentatie namen toonaangevende Nederlandse en Vlaamse vertegenwoordigers de bezoekers mee in ruimtelijke uitdagingen voor steden en geleerde lessen uit de ontwerpstudie. Uitgever Joeri Debruyn biedt het boek te koop aan op zijn website. Intussen werkt het COB aan het uitwerken en toepassen van de opgedane kennis en methoden in het project 4D-bouwenvelop. Hierin worden ook de speerpunten opgepakt die zijn geformuleerd in het project Visie ontwerpende aannemers.
>> Bekijk hier de agenda (pdf, 268 KB)
>> Bekijk hier de presentaties (pdf, 16 MB)

Nr.	Omschrijving	Verwachte opleverdatum
1	Eindpublicatie.	Gereed

Omschrijving	Draagt bij aan deliverable …
Redactiewerk voor de publicatie.	1
Organiseren slotevent Stad x Ruimte op 6 september 20022 in Antwerpen.	1
Presentatie tussenresultaten bij platformbijeenkomst WOR.	1
Presentatie tussenresultaten bij COB-congres.	1

Co-creatie tussen professionals en studenten

Multidisciplinaire ontwerpteams uit de praktijk zijn in de ontwerpstudie Stad x Ruimte aan de slag gegaan met een van de hieronder genoemde casussen en ontwikkelen een analyse, visie en ontwerp met toekomstbeelden en een implementatiestrategie, op basis van ontwerpend onderzoek. De ontwerpteams bestonden uit ruimtelijke ontwerpers (architecten, stedenbouwers, landschapsarchitecten) én de benodigde experts voor de ondergrondse ontwikkelingen zoals ingenieurs, geotechnici en aannemers. Naast de leden van de ontwerpteams werkten ook studenten van de TU Delft aan de casussen. Zij konden ook de masterclasses volgen en de ontwerpteams konden participeren in een gezamenlijke werksessie met studenten.
>> Lees meer

Actuele casussen

De ontwerpstudie draaide om actuele casussen in grote en middelgrote gemeenten in Nederland en Vlaanderen. Verschillende gemeenten boden een casus aan, waar ruimtelijke knelpunten op gebied van openbare ruimte, ondergrond en gebouwen aan de orde zijn. Denk bijvoorbeeld aan een overbelaste locatie, waar ruimteclaims van vervoer/mobiliteit, waterberging/buffering, verblijf en nutsvoorzieningen/utiliteit onmogelijk nog passend gemaakt kunnen worden. Of aan transformatielocaties, die op termijn andere functies kunnen krijgen. Een aantal gemeenten heeft een casus aangedragen:

Plenaire eindpresentatie

Op 29 oktober 2021 presenteerden de ontwerpteams hun resultaten bij de TU in Delft. Naast het integrale ontwerp en een toelichting op de gekozen principes en toegepaste ontwerpstrategieën, gaven de teams inzicht in mogelijke vervolgstappen om van toekomstbeelden ook een reële mogelijkheid te maken. Hoe kunnen de toekomstbeelden het huidige denken in een ander licht zetten, waardoor een nieuwe logica zichtbaar wordt die voldoende aanknopingspunten biedt om stapsgewijs een nieuw ontwikkelingspad te betreden? Dit laatste is niet alleen een aandachtspunt voor de ontwerpteams, maar ook voor de vertegenwoordigers van de gemeenten.

Elk team kreeg 20 minuten voor hun presentatie, telkens gevolgd door een korte reflectie door de gemeente waarin de casus is gesitueerd. De teams presenteerden zeer hoogstaande en inspirerende resultaten. In alle gevallen werd een aanpak ontwikkeld waarmee verschillende opgaven geïntegreerd kunnen worden. De bijeenkomst werd afgesloten met een reflectie door een panel bestaande uit vertegenwoordigers van beleid, ontwerppraktijk, onderzoek en onderwijs. Het panel gaf onder meer aan dat de studie aantoont dat je in bestaande situaties niet vanuit één discipline aan de slag kunt. Er is in zulke gevallen een opeenstapeling van eerdere ingrepen, waardoor je de samenwerking moet opzoeken.

De presentaties van 29 oktober 2021 zijn te zien in onderstaande video en op aanvraag beschikbaar.

Masterclasses

Als onderdeel van de ontwerpstudie zijn drie (kosteloze) online masterclasses gehouden. Tijdens deze sessies zijn de uitdagingen voor de verdichte stedelijke ruimte, de driedimensionale ruimte zelf en de aanpak uitgelicht. Dit is gebeurd aan de hand van een serie inspirerende presentaties van experts uit praktijk en wetenschap. De masterclasses zijn bedoeld voor de praktijkteams en de deelnemende studenten, experts van de betrokken gemeenten en overige belangstellenden die inspiratie willen opdoen voor hun eigen praktijk.

De reeks masterclasses:

Vrijdag 21 mei 2021: ruimte en transities
Maar liefst acht prominente sprekers gaan tijdens de masterclass in op toekomstig ruimtegebruik, verstedelijkingsstrategieën en de ruimtelijke impact van maatschappelijke transities. Na elke presentatie krijgen deelnemers de gelegenheid om via de chat vragen te stellen.
>> Bekijk agenda (pdf, 70 KB)
>> Kijk terug op YouTube
Vrijdag 28 mei 2021: ontwerp en techniek
>> Bekijk agenda (pdf, 65 KB)
>> Kijk terug op YouTube
Vrijdag 4 juni 2021: businesscase en stakeholders
>> Bekijk agenda (pdf, 65 KB)
>> Kijk terug op YouTube