Bewoners, ondernemers, culturele instellingen en zelfs ‘Washington’ hebben hun inbreng gehad bij de ontwikkeling van een nieuwe parkeergarage onder het Tournooiveld in Den Haag. Het project is van onderaf ontwikkeld, zonder vooropgezet plan, met de belangen en ideeën van omwonenden en belanghebbenden als bouwstenen.

Volgens Gert Jan Smit van SENS real estate staat het project symbool voor hoe we in Nederland binnenstedelijke herontwikkelingsprojecten moeten aanpakken: “Onze aanpak kost aan de voorkant meer tijd en energie. Dat betekent voor de ontwikkelaar weliswaar meer risico, maar het maakt dit soort projecten vooral veel kansrijker.”

Midden in het historisch centrum van Den Haag bouwt Dura Vermeer een drielaagse parkeergarage voor driehonderdtwintig auto’s. In een zeer complexe omgeving met veel invloedrijke belanghebbenden hebben SENS real estate en Dura Vermeer succes geboekt waar vele andere faalden. De parkeergarage is niet ontwikkeld vanuit een vooropgezet plan, maar op basis van de belangen en behoeften van de belanghebbende partijen. De parkeergarage Tournooiveld wordt hiermee ook politiek gezien als voorbeeld van particulier initiatief en passend in de tendens dat gemeenten minder snel geneigd zijn om bij risicodragende projecten zelf het initiatief te nemen. SENS real estate en Dura Vermeer slaagden erin een plan te presenteren dat vooraf al door drieëntwintig betrokken partijen was ondertekend. Daarmee kwam een einde aan een al meer dan twintig jaar durende discussie over extra parkeervoorzieningen in het noordwestelijk deel van de stad.

Parkeeronbalans

“Bewoners, gemeente en culturele instellingen waren het er al jaren over eens dat er in het centrum van Den Haag sprake is van een parkeeronbalans”, vertelt Gert Jan Smit. “Aan de stadhuiskant zijn er 2.500 tot 2.600 gebouwde parkeerplaatsen, terwijl de noordwestkant het met 400 tot 500 gebouwde parkeerplaatsen moet doen. Dat er voor een goede ontwikkeling van het centrum iets aan de noordwestkant gedaan moest worden, stond dus niet ter discussie. In de afgelopen vijfentwintig jaar zijn er tal van plannen gepresenteerd voor dit gebied. Bijvoorbeeld voor een parkeergarage onder de Hofvijver, onder het Lange Voorhout of bij de Kneuterdijk. Er was diverse malen overeenstemming op het stadhuis, maar plannen liepen steeds spaak op tegenstand vanuit de omgeving. De plannen werden vervolgens van tafel geveegd, maar de noodzaak bleef.”

SENS real estate zag een opening, nadat herinrichting van het Lange Voorhout in 2009 ertoe leidde dat ruim honderd parkeerplekken op maaiveld verdwenen en de gemeente Den Haag de toezegging deed dat er met voortvarendheid aan een oplossing zou worden gewerkt. Een parkeergarage in het gebied rond het Lange Voorhout werd opgenomen in het collegeprogramma van 2010, waarbij wel werd aangetekend dat de markt zo’n voorziening zou moeten gaan ontwikkelen.

“Op dat moment zijn wij gestart”, vertelt Gert Jan Smit. “We hebben contact gelegd met de diverse belanghebbenden, waaronder de Koninklijke Schouwburg, het Haags Historisch Museum, het Mauritshuis, Diligentia, Escher in het Paleis, de ambassade van de Verenigde Staten en bewoners- en ondernemersorganisaties als Buurtschap Centrum 2005, VvE Binnenstad, Pleinkwartier en BIZ Paleis Noordeinde. We zijn dus niet eerst naar het stadhuis gegaan en hebben niet vooraf een plan gemaakt. Begin 2012 hebben we in de Koninklijke Schouwburg workshops georganiseerd waar alle partijen, waaronder potentiële tegenstanders, naar hun inbreng is gevraagd.”

Van twaalf naar een

“We zijn die bijeenkomsten volstrekt open ingegaan. Naar aanleiding van een voorstudie waren op dat moment nog twaalf potentiële locaties in beeld. Op basis van de inbreng van alle partijen zijn we ons gaan richten op een locatie nabij het Tournooiveld of de korte zijde van het Lange Voorhout. Onze conclusies hebben we opgeschreven in een ambitiedocument. Dat hebben we voorgelegd aan de betrokken partijen. Enkele daarvan zijn afgehaakt, maar drieëntwintig hebben hun handtekening eronder gezet. Zo konden we eind 2013 een breed gedragen plan presenteren.”

Visualisatie van het toekomstige Tournooiveld. Rechts is de Amerikaanse ambassade te zien. (Beeld: SENS real estate/A2Studio)

“In het daaropvolgende besluitvormingsproces hebben wij als ontwikkelaar nauwelijks ons gezicht laten zien. Het zijn steeds de belanghebbenden geweest die naar voren zijn gestapt om het plan toe te lichten en te verdedigen. Het waren bijvoorbeeld de directeur van de Koninklijke Schouwburg, die van het Haags Historisch Museum en de voorzitter van het Buurtschap Centrum 2005 die ten overstaan van commissies en de gemeenteraad het belang van de stad steeds opnieuw hebben bepleit.”

De investering in tijd en aandacht in het voortraject wierp haar vruchten af. Medio 2014 nam de gemeenteraad van Den Haag met ruime meerderheid het bestemmingsplan aan. Eind 2014 is de bouwvergunning verleend. Na een periode van voorbereidingen, waaronder het verleggen van kabels en leidingen, is op 6 juli 2015 de bouw officieel gestart. Eind 2016 moet de tram weer over het dan weer gesloten Tournooiveld kunnen rijden. De parkeergarage wordt begin 2017 operationeel.

Ook samen optrekken in de uitvoering

“De nauwe samenwerking met de omgeving is in de uitvoering van de Tournooiveldgarage onverkort voortgezet”, vertelt Frank van der Heijden, projectmanager namens Dura Vermeer. “Aan de zorgvuldige inpassing van de twee entreegebouwen is nauw overleg voorafgegaan met de Koninklijke Schouwburg, de winkeliers en horecaondernemers. Ook de bouwlogistiek die ervoor moet zorgen dat het Lange Voorhout tijdens de bouw bereikbaar blijft, is afgestemd. Na bezwaren van de horeca is de bouwplaats anders ingericht.”

Een stad als Den Haag kun je niet stilzetten gedurende de bouw. Het wereldkampioenschap beachvolleybal, Prinsjesdag en de buitenactiviteiten rond Kerst moesten allemaal zo ongehinderd mogelijk doorgang vinden. Frank van der Heijden: “We zijn continu in overleg met onze steunbetuigers. We stemmen af en komen samen tot oplossingen. Om op Prinsjesdag de Gouden Koets te kunnen laten passeren, hebben we bijvoorbeeld tijdelijk een strook asfalt aangelegd.”

“Via de steunbetuigers staan we in contact met de hele omgeving. Zij pikken signalen op en wij proberen daarop te anticiperen. Zo houden we iedereen op een positieve manier betrokken bij het project. Verder houden we al zo veel mogelijk rekening met de herinrichting van de Lange Vijverberg en zorgen we voor logistieke afstemming. Voor de herinrichting van de openbare ruimte hebben we het ingenieursbureau van de gemeente Den Haag ingeschakeld. Zij kennen het gebied en weten hoe procedures verlopen en wat belangrijk is voor de stad Den Haag. Dat helpt om bovengronds tot een invulling te komen waarin iedereen zich kan vinden.”

Uitvoering

In de kwetsbare binnenstad met monumentale gebouwen is voor een traditionele bouwmethode gekozen. De bouwput, van 100×34 meter met een uiteindelijke diepte van 12 meter, is tot -6 meter droog ontgraven. Inmiddels is de bouwput vol water gezet en vindt verdere ontgraving ‘in de natte’ plaats.

De bouwput grenst aan de Hofvijver. (Foto: SENS real estate)

Frank van der Heijden: “We hebben voor CSM-wanden gekozen omdat het een duurzamere toepassing is dan dam- of diepwanden. Voor de CSM-wanden mixen we het zand uit de ondergrond met grout. Daarin plaatsen we stalen profielen. Daarmee werken we trillingsvrij en kunnen we met een kleinere bouwplaats toe.”

Bij de belendende percelen worden deformatiemetingen uitgevoerd. Daarnaast wordt gemeten op grondwaterstand, geluid en trillingen. Kwetsbare bomen in het gebied ondergaan vochtmetingen en worden met de inzet van een speciale bomenwacht beschermd. Ten aanzien van de CSM-wand worden inclinometingen en pompproeven uitgevoerd.

Frank van der Heijden noemt de planning de grootste uitdaging. “We willen een zo kort mogelijke bouwtijd. Dat is in ieders belang. Daarom gebruiken we prefabelementen voor alle kolommen, het dak en de vloeren op -1- en de -2. We moeten ervoor zorgen dat de tram na veertien maanden weer kan rijden. Dat was een keiharde voorwaarde voor toestemming.” Met in eerste instantie vijftig tot zestig vrachtwagens per dag was ook de logistiek een flinke uitdaging. Dura Vermeer heeft dwars over de bouwput een hulpbrug aangelegd om de afvoer van zand en aanvoer van materialen mogelijk te maken.