Tunnelvisies op duurzaamheid

Duurzame ontwikkeling staat inmiddels op de agenda van elke industrie, maar de tunnelbouwsector heeft duurzaamheid nog niet omarmd. Darinde Gijzel deed voor haar afstuderen aan de TU Delft onderzoek naar het specifi ceren van duurzaamheid bij EMVI-aanbestedingen van wegtunnelprojecten. De Rotterdamsebaan diende als praktijkvoorbeeld.

De Rotterdamsebaan is de nieuwe verbindingsweg tussen knooppunt Ypenburg (A4/A13) en de centrumring van Den Haag. Een gedeelte van 1,86 kilometer komt in een geboorde tunnel. De gemeente Den Haag heeft de ambitie om hiervan de meest duurzame tunnel van Nederland te maken; duurzaamheid is daarom een van de gunningscriteria bij de aanbesteding van het project. Er bestaan echter nog geen tunnelspecifieke criteria om inschrijvingen op duurzaamheid te beoordelen, en er is nog weinig ervaring in het meenemen van duurzaamheid als een van de EMVI-criteria in de aanbesteding. Duurzaamheid is daarnaast een containerbegrip geworden: om duurzaamheid serieus mee te nemen, is verdere specifi catie noodzakelijk. Wat is een duurzame tunnel? In haar afstudeeronderzoek stelde Darinde hiervoor drie onderzoeksdoelen op:

1. Het creëren van een raamwerk met mogelijke duurzaamheidscriteria voor wegtunnels.
2. Het in kaart brengen van de huidige perspectieven op duurzame tunnels.
3. Een methodiek ontwikkelen om opdrachtgevers te ondersteunen bij het selecteren van duurzaamheidscriteria voor hun specifi eke project.

Raamwerk van duurzaamheidscriteria

Darinde heeft allereerst een inventarisatie gemaakt van alle mogelijke aspecten die je mee zou kunnen nemen bij het bepalen van de duurzaamheid van een wegtunnel. Deze aspecten heeft zij gefilterd tot een raamwerk van drieëndertig duurzaamheidscriteria waarmee een opdrachtgever of projectorganisatie een selectie kan maken al naargelang het zwaartepunt binnen het specifieke project. Op deze manier kan duurzaamheid specifiek en uiteindelijk meetbaar worden gemaakt.

Huidige perspectieven op duurzame tunnels

Om duurzame ontwikkeling in de tunnelbouwindustrie te bevorderen, is inzicht nodig in de huidige perspectieven op duurzame tunnels. De definitie van een duurzame tunnel hangt namelijk af van je perspectief. Bovendien bieden deze perspectieven extra inzicht in het raamwerk van duurzaamheidsaspecten en hun onderlinge samenhang.

Voor haar onderzoek vroeg Darinde een groep van zesentwintig personen, representatief voor de gehele constructieketen, de geïnventariseerde aspecten te rangschikken naar mate van belangrijkheid. Uit een factoranalyse van de resultaten bleek dat de betrokkenen zich lieten onderverdelen in vier collectieve perspectieven op duurzame tunnels:
De groep met het ‘energieperspectief’ werd gevormd door deelnemers met een analytische achtergrond. Zij benadrukken het belang van energie. Volgens hen richt een duurzame tunnel zich voornamelijk op energie-efficiëntie, duurzame energieproductie en minimalisatie van energiegebruik.
De tweede groep, gevormd door voornamelijk civieltechnici, concentreert zich op optimalisatie en heeft het ‘veerkrachtperspectief’: “Optimaliseer de functionaliteit en de waarde van de tunnel over de gehele levenscyclus van het project.” Een duurzame tunnel gaat volgens hen over het slim combineren van functies binnen het project.
De groep met het ‘sociale perspectief’ ziet een duurzame tunnel vooral als een tunnel die gebouwd wordt in maximale samenwerking met lokale partijen en met maximale aandacht voor de (veranderende) omgeving van het project. Ook vindt deze groep, die vooral uit projectmanagers bestaat, dat het project meer dan één functionaliteit zou moeten hebben.
De vierde groep, gevormd door deelnemers zonder echt technische achtergrond, heeft het ’transitieperspectief’. Deze mensen zien een duurzame tunnel als een project zonder schade voor mens en milieu. Duurzaamheid gaat volgens hen over mensen en vraagt om een totaal nieuwe benadering. Volgens hen zijn winstaspecten op de lange termijn niet meer belangrijk.

Methodiek voor opdrachtgevers

Ten slotte ontwikkelde Darinde een aanpak die opdrachtgevers kan helpen om de eigen visie op een duurzame tunnel te concretiseren. Tijdens een workshop kunnen de verschillende perspectieven op duurzaamheid binnen de projectorganisatie in kaart worden gebracht. De uitkomsten van de workshop maken duurzaamheid concreet en daardoor bediscussieerbaar. De uitkomsten kunnen bovendien de opdrachtgever ondersteunen bij het selecteren van de duurzaamheidscriteria in de aanbesteding van het specifieke project.

Het onderzoek leverde een aantal aanbevelingen op voor opdrachtgevers van wegtunnels:

• Denk zo vroeg mogelijk in het project na over duurzaamheid en de mogelijkheden binnen dit project.
• Maak zo snel mogelijk een duidelijke (en ambitieuze!) definitie van een duurzame tunnel. Wat betekent een duurzame tunnel in dit project? Selecteer op basis daarvan de sub-gunningscriteria voor duurzaamheid in de aanbesteding.
• Operationaliseer en monitor de duurzaamheidsaspecten in samenwerking met experts op de gebieden van de gekozen criteria.
• Implementeer duurzaamheid niet alleen in de aanbesteding, maar in het gehele project.
• Deel de opgedane ervaringen en inzichten om bij te dragen aan de versnelling van duurzame ontwikkeling.