Koplopergemeenten

In 2019 werd het co-creatietraject Vol onder maaiveld gestart: een zoektocht naar integrale oplossingen om tot een betaalbare en toekomstbestendige inrichting van de stedelijke ondergrond te komen, omdat de kwaliteit van de leefomgeving onder druk staat door drukte in de ondergrond en de maatschappelijke opgaven (denk aan de energietransitie, klimaatadaptatie en vervangingsopgave). De betrokken gemeenten vormden samen het platform Koplopergemeenten en van 2020 t/m 2022 vonden er geregeld bijeenkomsten plaats.

Stand van zaken 2024

De toenemende urgentie van deze maatschappelijke opgaven zorgt voor een groei in het aantal overlegtafels en netwerken die zich met dit onderwerp bezighouden. Dit kan leiden tot dubbel werk, verwarring en tegenstrijdige conclusies. Bovenal is dat een gemiste kans op het gebied van krachtenbundeling en samenhang. Om die reden heeft het COB besloten om uit te zoeken wat de waarde en mogelijke vorm (en inhoud) van het platform Koplopergemeenten nog kan zijn.

Hiervoor neemt het COB een aantal stappen:

Binnen de CityDeal Openbare Ruimte neemt het COB deel aan de klankbordgroep, waar wordt bekeken welke onderwerpen, producten en wellicht groepen mensen een nieuw onderkomen zoeken;
Het COB blijft in gesprek met het ministerie IenW dat werkt aan het programma Bodem en Ondergrond, dat rond Q3 van 2024 wordt opgeleverd. We kijken naar kansen zowel voor het ministerie als voor de Kennisarena en het netwerk;
De Kennisarena maakt een stap naar een volwassen onderzoeksprogramma met een programmatische aanpak. Hiervoor is de Kennisarena Visie 2030 gemaakt.

Met deze stappen moet het duidelijk worden of en hoe de groep Koplopergemeenten meerwaarde heeft.

Achtergrond

Het wordt te vol in de ondiepe ondergrond, met name in binnensteden. Zonder structurele veranderingen is het onmogelijk alle ambities te realiseren. De Bouwcampus en het COB bundelden in Vol onder maaiveld de krachten op zoek naar oplossingen. Dit co-creatietraject heeft zeven innovatieplannen opgeleverd. Op Flexival-tv, 17 april 2020, hebben de innovatieteams hun plannen gepresenteerd. Daarmee was het project voor het COB afgerond, maar er bleef contact met de teams en de koplopergemeenten.

Na de opstart in 2020, kreeg de groep Koplopergemeenten een stevige basis en lukte het en aantal innovaties in gang te zetten. Daarnaast signaleerden zij vraagstukken waar zij vanuit hun gemeente tegenaan liepen, zodat zij mede agenda-bepalend waren voor de Kennisarena.

Doorgroeien naar COB-platform?

Op 29 november 2022 vond wederom een hybride bijeenkomst plaats. De Citydeal Openbare Ruimte stopt na 2023. Hierdoor hebben de deelnemende gemeenten geen fysieke plek meer waar zij kunnen samenkomen. Die plek kan, en wil, de groep Koplopergemeenten ondergrondexperts bieden. Het voorstel is daarom om de focus van de Koplopergemeenten te leggen op het agenderen van wat nú de problematiek binnen gemeenten is in plaats van op de initiatieven uit Vol onder maaiveld. Om uit te zoeken wat er op de agenda van een dergelijk platform zou moeten komen is een agendacommissie in het leven geroepen.

Hybride bijpraten

Op 11 april 2022 vond een hybride bijeenkomst plaats. Vanuit het VKLS werd goed nieuws gedeeld; er is een locatie voor de proeftuin geregeld en deze zal in de tweede helft van dit jaar worden uitgevoerd. Ook is een professor aangehaakt en er is reëel zicht op een PhD’er. Petra Mesken, projectleider van het project Ondergrondse infra en de Omgevingswet, gaf een update van het project en ging vervolgens met de deelnemers in gesprek over de vragen Hoe zet je verordeningen om naar de Omgevingswet? en Hoe bepaal je beleidsdoelen?

Updates

Op 26 januari 2022 heeft er een digitaal overleg plaatsgevonden. Arnout van Raaij heeft de deelnemers bijgepraat over de uitkomsten van zijn onderzoek omtrent Ontwerpen met algoritmen. De gemeenten Amsterdam en Zoetermeer brengen het onderwerp in bij de CityDeal Openbare Ruimte. Pieter van Leeuwen heeft een update gegeven over het VKLS en er zijn nieuwe projecten binnen de Kennisarena toegelicht.

VKLS en kennishiaat

Op 20 september 2021 troffen de Koplopers elkaar voor een online sessie. Het project VKLS vanuit de gemeente Leiden is een stapje dichterbij uitvoering. Daarnaast geven de Koplopers aan dat bij veel gemeenten sprake is van een kennishiaat, terwijl we zien dat de vraagstukken complexer en urgenter worden. ‘De urgentie van K&L in beeld’ zal daarom tijdens het volgende overleg op de agenda staan. Een aantal gemeenten zullen fysiek aanwezig zijn op de Kennisarenadag, 27 september in Zeist.

Update en oproep

Tijdens de bijeenkomst op 19 mei 2021 kon de gemeente Breda aangeven participant van het COB te zijn geworden. Andere gemeenten zijn intern nog met deelname bezig. De analyse van het project Algoritmen is bijna gereed en een aantal gemeenten geeft aan mee te willen doen met het vervolg. De gemeente Leiden geeft een update van het project VKLS en doet een oproep aan de Koplopers voor een financiële bijdrage.

Inventarisatie vraagstukken

Ook in het nieuwe jaar gaan de koplopers door. Op 17 februari 2021 werden ze weer bijgepraat over de innovatieprojecten. Daarnaast is geïnventariseerd tegen welke vraagstukken gemeenten aan lopen, zoals het ‘ieder voor zich’ ontwikkelen van een visie op de ondergrond. Een ander onderwerp voor een volgende bijeenkomst is het project Samen zonder schade.
>> Lees verslag (pdf, 135 KB)

Update projecten en innovaties

Op 7 december 2020 kwamen de koplopergemeenten bij elkaar voor een update van de twee projecten. Ook werden ze bijgepraat over twee andere innovaties die zijn voortgevloeid uit Vol onder maaiveld:
>> Presentatie Biomimicry (pdf, 730 KB)
>> Presentatie DILT (pdf, 1.2 MB)

Prioritering van twee projecten

Tijdens een bijeenkomst op 1 september 2020 werd vastgesteld dat de meeste koplopergemeenten zich kunnen vinden in de gedachte dat het niet uitmaakt vanuit welk aspect de verandering wordt aangejaagd. Als er maar ontwikkeld gaat worden. Het werk van alledag legt echter al zo’n druk dat het doorzetten van alle zeven initiatieven onmogelijk is. De koplopergemeenten hebben ervoor gekozen te prioriteren en de schouders te zetten onder twee ideeën. De betrokkenen realiseren zich dat het maken van een objectieve afweging door de onvergelijkbaarheid van de ideeën een studie op zich wordt, en daar willen zij hun schaarse tijd en geld niet in steken. Dan liever kiezen voor het idee dat het meest aanspreekt en waar al actief aan gewerkt wordt. Er zijn twee innovaties gekozen:

> Presentatie (pdf, 300 KB)
>> Artikel in Land+Water (pdf, 730 KB)
>> Ontwerpen met algoritmen