Samen zonder schade

Iedereen die werkzaam is in de ondiepe ondergrond kent het fenomeen: kabels en leidingen liggen nooit waar je ze verwacht. Graafwerkzaamheden leiden hierdoor vaak tot schades aan netten, vertraging in de uitvoering, een hoop discussie en zelfs rechtszaken. COB-project ‘Samen zonder schade’ is gericht op een verandering in cultuur en werkwijze in de ondiepe ondergrond.

Door de tendens van ‘moeten’ binnen het graafproces te veranderen in een van ‘willen’, kunnen gezamenlijke doelen worden bereikt. Er bestaan allerlei wetten, regels, richtlijnen, vormen van toezicht en stappenplannen voor een zorgvuldig graafproces. De praktijk blijkt echter weerbarstig, waardoor deze zaken onvoldoende helpen. Stakeholders richten zich vooral op het eigenbelang en kunnen het grote geheel niet goed overzien.

Door uit te zoeken wat de belangen en redenen zijn en wat een partij beweegt om wél bij te dragen aan een groter geheel, wordt duidelijk wat nodig is om te veranderen. Het COB-netwerk heeft stimuleren in plaats van straffen als uitgangspunt. De aandacht gaat uit naar de menselijke component en een cultuuromslag.

Producten

Uit dit project zijn verschillende producten voortgekomen. Een serious game, een rapportage en een nieuw project.

Het Gedoespel

Om het gedrag van mensen werkzaam in de ondiepe ondergrond te kunnen analyseren en indien nodig te veranderen heeft het COB de serious game het Gedoespel ontwikkeld. In samenwerking met het CROW is het spel geprofessionaliseerd en nu ook bij u op kantoor te spelen.

Rapport Samen zonder schade

Eind 2021 is het rapport Samen zonder schade opgeleverd. Hierin is het gedrag in de graafketen in kaart gebracht. Het rapport gaat eerst in op het begrip ‘zorgvuldig graafproces’ en de regelgeving die hierbij van toepassing is.
>> Naar rapport op de kennisbank

Vervolgproject Samen zonder schade toegepast

De tweede fase van het project Samen zonder schade is het tot uitvoering brengen van (een of meer) adviezen. Toepassing in proeftuinen is hierbij een speerpunt. Voor deze verdere uitwerking is het project Samen zonder schade toegepast.

Deliverables

Nr.

Omschrijving

Verwachte opleverdatum

1

Serious game beschikbaar.

Doorlopend
2

Samen zonder schade toepassen in de praktijk.

Doorlopend

Activiteiten januari-juni 2023

Omschrijving

Draagt bij aan deliverable …

Interventies zijn toegevoegd aan het spel, waardoor het in twee ronden wordt gespeeld en men direct inzicht krijgt in de gevolgen van uitvoeren van interventies (je anders gedragen).

1

Instructies om te spelen zijn toegevoegd.

1

Er is een webpagina aangemaakt met informatie voor derden die de serious game willen spelen.

1

Bijeenkomsten

COB-congres 2022

Tijdens het COB-congres 2022 op maandag 20 juni 2022 werd de serious game Samen zonder schade gespeeld met aanwezigen.

Brainstormsessie over serious game

Tijdens een brainstormsessie op 25 augustus 2022 is onder meer bedacht om een tweede speelronde toe te voegen aan de serious game zodat er interventies in het spel komen, zoals samenwerkingsafspraken, een alliantiepot of gezamenlijke investeringen. In het najaar van 2022 is de nieuwe versie getest en bijgeschaafd, daarna volgt een officiële lancering.

Lunchlezing

Op donderdag 24 maart 2022 vond een lunchlezing plaats over de uitkomsten van het onderzoek Samen zonder schade. Gedragspsycholoog Timo Jansen en projectleider Jarko van Bloois praatten de deelnemers in een klein uurtje bij.

 

Oplossingensessies

Een week vol Samen zonder schade. Woensdag 8 december 2021 was er eerst een digitale gedoe- en oplossingensessie over het kabel-en-leidingwerk bij de reconstructie van de N222. Bij dat project heeft gedoe niet tot graafschade geleid, maar zónder gedoe zouden er wel veel kosten en tijd bespaard zijn. Een belangrijke constatering is dat er winst te behalen is bij opdrachtgevers, en/of de ingenieursbureaus die zij inschakelen: zij denken vaak te makkelijk over kabels en leidingen. Van ‘even’ een kabel of leiding verleggen, is in de praktijk zelden sprake. ‘Het is nou eenmaal een spaghetti in de ondergrond’, aldus de deelnemers, en er is tijd en ruimte nodig om daarmee om te gaan. Dank gaat uit naar de deelnemers: Ronny Sassen van A. Hak, Jarko van Bloois, Arjan Verweij van Damsteegt Waterwerken, Marianne van Aacken van de provincie Zuid-Holland, Wim Bekink van Royal FloraHolland, David Brandhorst van Evides, Vincent Hoogstad van Evides, Harry Bijl, Timo Jansen van Behavior Change Group.

Vrijdag 10 december 2021 was er vervolgens een sessie met stakeholders van de gemeente Capelle a/d IJssel. Zij hadden de mazzel dat ze het gedoespel al fysiek hadden gespeeld en kwamen nu bijeen voor de gedragsanalyse door deskundige en observator Timo Jansen. Hij ziet onder meer veel ‘reactance’: weerstand door de manier waarop de boodschap wordt gebracht. Zo ‘moeten’ de stakeholders van alles in het zorgvuldig graafproces en daar houden mensen niet van. In zo’n geval helpt het om de boodschap te koppelen aan iemands belangen: wat heeft iemand er zelf aan? Als dat lukt, zijn mensen eerder geneigd om het gewenste gedrag te vertonen. Het team gaat deze en andere ontwikkelideeën uitwerken in de rapportage. Dank gaat uit naar de deelnemers: Jarko van Bloois, Marijn Maaien van Dekwaadsteniet, Nik van Giessen van Ciag, Alexander Regeer van de gemeente Capelle aan den IJssel, Rory Monster van Stedin, Tjerk Postmus van VodafoneZiggo, Timo Jansen van Behavior Change Group.

Serious Game met Capelle aan den IJssel

Het blijft leuk: relatiepunten verdienen in de grondige kennisronde en vervolgens keuzekaartjes dumpen, geld besparen en gedoekaartjes doorschuiven. Donderdag 11 november 2021 waagden vertegenwoordigers van de ‘graafketen’ in Capelle aan de IJssel zich aan het Samen-zonder-schade-spel. Met weer veel waardevolle inzichten als resultaat. Zo blijkt dat de rol van projectontwikkelaar wellicht aan het spel moet worden toegevoegd, omdat deze veel invloed kan hebben op kabels-en-leidingenwerk. Daarnaast werd opgemerkt dat een slappe bodem, zoals Capelle die heeft, kan zorgen voor meer graafschades. Door de bodemdaling ‘verbuigen’ kabels en leidingen en liggen ze onder spanning, waardoor ze bij aanraking snel kapotgaan, en in een slappe bodem wordt nou eenmaal vaker gegraven om boven- en ondergrondse infrastructuur te herstellen. In hoeverre valt dit op te lossen met een zorgvuldig graafproces en aanpassingen in het gedrag van de betrokken partijen? Dat is een van de vragen waar de aanwezige gedragswetenschapper op terugkomt tijdens de oplossingensessie die binnenkort volgt.

Bijeenkomst Kennisarenadag

Ook op de Kennisarenadag op maandag 27 september 2021 is gesproken over het vraagstuk Samen zonder schade. In een subsessie zijn de aanwezigen meegenomen in een model dat Timo Jansen, gedragswetenschapper bij dit project, hanteert om van abstracte samenwerking naar concrete samenwerking te gaan. Dit verhelderde voor de deelnemers waarom de samenwerking in de graafketen gemakkelijk blijft steken. De sessie leverde weer interessante inzichten op , die zullen worden meegenomen in de eindrapportage van dit project.
>> Bekijk presentatie (pdf, 713 kb)

Serious game bij ProRail

Op 15 september 2021 reisde het COB met een gedragsdeskundige af naar Utrecht, waar met specialisten van ProRail de serious game van Samen zonder schade werd gespeeld. Samen met Sonja Sanders, Hans Gaarman, Ronny Sassen, Nick Oosterwechel en Peter Hendriks werd de realiteit nagebootst met keuzekaartjes, gedoekaartjes, relatiepunten en chocoladegeld. Dit leverde niet alleen waardevolle informatie op voor gedragsdeskundige Timo Jansen, maar zeker ook voor de deelnemers. Het spel maakt bijvoorbeeld heel zichtbaar dat keuzes aan het begin van proces grote gevolgen kunnen hebben in een later stadium; daar zijn partijen zich niet altijd van bewust. De grondige kennisronde was ook weer een groot succes. Deze eerste sessie legde bloot welk gedrag belemmerend werkt voor een zorgvuldig graafproces, de tweede sessie op 6 oktober 2021 richtte zich op mogelijke oplossingen. Hiervoor presenteerde Timo zijn conclusies tot nu toe en legde hij uit op welke manier het ‘ongewenste gedrag’ beïnvloed kan worden.

Flexival 2021

Het Flexival op 22 april 2021 vond geheel online plaats. Helaas kon de eerder ontwikkelde serious game hierdoor niet live worden gespeeld. Maar daar had het projectteam wat op bedacht. Vooraf werd in klein comité het spel gespeeld en opgenomen, waarna gedragspsycholoog Timo Jansen enkele scènes uitzocht om tijdens het Flexival te analyseren.

In gesprek met …

In het kader van het Follow UP Festival ging Jarko van Bloois, projectleider van Samen zonder schade,  in gesprek met Timo Jansen, gedragspsycholoog bij D&G. Timo is ingeschakeld om de cultuur en werkwijze van het ‘moeten’, binnen het zorgvuldige graafproces te veranderen in ‘willen’. In het gesprek, te beluisteren als podcast en te bekijken op YouTube, bespreken Jarko en Timo de eerste inzichten.

Brainstormsessie over gedoe

Eindelijk weer een keer fysiek bij elkaar! Elf experts troffen elkaar op 5 augustus 2020 bij het COB voor een brainstormsessie over ‘gedoe’. Waar loop je tegenaan in projecten met kabels en leidingen? Het mag van alles zijn, vanuit elk perspectief, in elke fase. De ingebrachte ‘gedoe’s zijn doorgenomen met een gedragsdeskundige en vormen de basis voor een serious game.

Toelichting gemeente Zoetermeer

Op Flexival-tv heeft Chantal Lemmert van de gemeente Zoetermeer op 17 april 2020 het project Samen zonder schade toegelicht.

Initiatieven in de markt

Op vrijdag 27 maart 2020  kwam een bont gezelschap bijeen om het te hebben over de lopende initiatieven op het gebied van Samen zonder schade te inventariseren en verbinden. Het KLO, een gemeente, een jurist, een kennisinstituut, een organisatiedeskundige, iemand van het het kadaster en de projectleden stelden samen vast dat zij allemaal op een bepaalde manier al met het onderwerp Samen zonder schade bezig zijn. De conclusie was dat het intelligent aan elkaar knopen van die initiatieven, al een flinke stap in de goede richting zou zijn. De diverse projecten hebben bijvoorbeeld allemaal net een andere insteek. Er wordt gewerkt aan een keurmerk CROW500 door het KLO, terwijl er vanuit het COB onderzoek wordt gedaan naar een marktcode, waarbij de nadruk vooral ligt op sociale controle en het belonen van samenwerking.

De komende periode gaat het team alle initiatieven in detail naast elkaar leggen en kijken bij welke fase van het proces welk initiatief past. Alle opborrelende ideeën worden nader onderzocht.

Kick-off Samen zonder schade

Op vrijdag 22 november 2019 vond de kick-off van het project Samen zonder schade plaats. Vrijwel alle relevante partijen waren vertegenwoordigd. Initiatiefnemer Jarko van Bloois startte met het schetsen van de huidige situatie. De aanwezigen herkennen de problematiek. In eerste instantie wordt nog aan het huidige systeem vastgehouden en worden er aanscherpingen bedacht zoals voorwaarden meegeven in de opdrachten, zorgen voor een terugmeldsysteem en het melden vergemakkelijken. Vervolgens wordt verder gedacht: is het niet mogelijk om een ander systeem te bedenken; een dat uitgaat van voordelen?
De deelnemers zijn in drie groepen uiteen gegaan om zich hierover te buigen. Dit leverde volle flip-overvellen op! De input gaat gebruikt worden om het onderzoeksproject vorm te geven.

>> Bekijk presentatie (pdf, 750 KB)

Illustratie: Cartoon Blanche

Deelnemers

A. Hak Electron B.V.

A. Hak Electron B.V. -

Locatie: Tricht, Steenoven 2-6
Ronny Sassen, rol: Lid projectteam
Ronny Sassen, rol: Deelnemer bijeenkomst
Aannemingsbedrijf C. de Kwaadsteniet B.V.

Aannemingsbedrijf C. de Kwaadsteniet B.V. -

Locatie: Moordrecht, Derde Tochtweg 9b
Marijn Maaijen, rol: Deelnemer bijeenkomst
APK Group Rasenberg Kabels en Leidingen

APK Group Rasenberg Kabels en Leidingen -

Locatie: Dongen, De Schacht 11
Dirk Wernsen, rol: Deelnemer bijeenkomst
BAM Infra Energie & Water bv

BAM Infra Energie & Water bv -

Locatie: Nieuwleusen, Den Hulst 102
Willem Bastiaan, rol: Deelnemer bijeenkomst
Behavior Change Group (voorheen D&B applied behavioural science)

Behavior Change Group (voorheen D&B applied behavioural science) -

Locatie: Nijmegen, St. Anthoniusplaats 9
Timo Jansen, rol: Adviseur

Bouw op Recht -

Locatie: Zoetermeer, Malta 18
Chantal Lemmert van Wingerden, rol: Lid projectteam

Bouwend Nederland -

Locatie: Zoetermeer, Zilverstraat 69
Yvonne de Rijck, rol: Deelnemer bijeenkomst
CIAG Communicatie Infrastructuur Advies Groep B.V.

CIAG Communicatie Infrastructuur Advies Groep B.V. -

Locatie: Gorinchem, Avelingen-West 3
Nik van Giessen, rol: Deelnemer bijeenkomst

COB -

Locatie: Delft, Van der Burghweg 2
Manon Bouwer, rol: Begeleider/Facilitator
Edith Boonsma, rol: Lid projectteam

CROW Kennisplatform voor infrastructuur en openbare ruimte -

Locatie: Ede, Horaplantsoen 18
Henk Kuipers, rol: Deelnemer

CUMELA Nederland -

Locatie: Nijkerk, Nijverheidsstraat 13
Herman Arissen, rol: Deelnemer
Damsteegt waterwerken

Damsteegt waterwerken -

Locatie: Meerkerk, Duurzaamheidsring 320
Hans de Wit, rol: Deelnemer bijeenkomst

Evides Waterbedrijf -

Locatie: Rotterdam, Schaardijk 150
Klaas Sipma, rol: Deelnemer
David Brandhorst, rol: Deelnemer bijeenkomst
Vincent Hoogstad, rol: Deelnemer bijeenkomst

Gemeente Arnhem Dienst Stadsontwikkeling -

Locatie: Arnhem, Eusebiusbuitensingel 53
Sanne van den Berg, rol: Deelnemer

Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer -

Locatie: Den Haag, Spui 70
Henk Hogenbirk, rol: Deelnemer

Gemeente Zwolle -

Locatie: Zwolle, Lübeckplein 2
Pepijn Quik, rol: Deelnemer bijeenkomst

Harry Bijl Communicatie -

Locatie: Dieren, Kruisstraat 25
Harry Bijl, rol: Schrijver

Heijmans NV -

Locatie: Rosmalen, Graafsebaan 65
René Frinks, rol: Deelnemer bijeenkomst
René Frinks, rol: Deelnemer bijeenkomst
Kadaster

Kadaster -

Locatie: Apeldoorn, Hofstraat 110
Caroline Groot, rol: Deelnemer
Fuat Akdeniz, rol: Deelnemer

Legal Infra -

Locatie: Maarn, Amersfoortseweg 38
Jarko van Bloois, rol: Projectleider

N.V. Nederlandse Gasunie -

Locatie: Groningen, Concourslaan 17
Wim van Grunderbeek, rol: Deelnemer

ProRail B.V. -

Locatie: Utrecht, Moreelsepark 3
Kees Sluiter, rol: Deelnemer bijeenkomst
Peter Hendriks, rol: Deelnemer bijeenkomst
Hans Gaarman, rol: Deelnemer bijeenkomst
Nick Oosterwechel, rol: Deelnemer bijeenkomst
Sonja Sanders, rol: Deelnemer bijeenkomst

Provincie Zuid-Holland -

Locatie: Den Haag, Zuid-Hollandplein 1
Marianne van Aacken, rol: Deelnemer bijeenkomst
Marcel Kluter, rol: Deelnemer
Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (voorheen Agentschap Telecom)

Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (voorheen Agentschap Telecom) -

Locatie: Amersfoort, Piet Mondriaanlaan 54
Robert-Jan Looijmans, rol: Deelnemer
Bob Zijderveld, rol: Lid projectteam
Frank van Bree, rol: Deelnemer
Royal FloraHolland Naaldwijk

Royal FloraHolland Naaldwijk -

Locatie: Naaldwijk, Postbus 220
Wim Bekink, rol: Deelnemer bijeenkomst

Stedin -

Locatie: Rotterdam, Blaak 8
Marcel Steinz, rol: Deelnemer bijeenkomst
Jaco Deelen, rol: Deelnemer bijeenkomst
Rory Monster, rol: Deelnemer bijeenkomst
Jan Koopman, rol: Deelnemer
Van der Flier grondzuigen BV

Van der Flier grondzuigen BV -

Locatie: Winschoten, AJ Romijnweg 23
Harm Slooff, rol: Deelnemer bijeenkomst

VodafoneZiggo Ziggo Services B.V. -

Locatie: Utrecht, Boven Vredenburgpassage 128
Tjerk Postmus, rol: Deelnemer bijeenkomst
Eric Jansen, rol: Deelnemer bijeenkomst

VolkerWessels Telecom -

Locatie: Nieuwegein, Ravenswade 4a
Theo Ellenbroek, rol: Deelnemer