Waarde van ondergronds bouwen

Ondergronds ruimtegebruik kan een essentiële bijdrage leveren aan een mooi, leefbaar en duurzaam Nederland. Door functies ondergronds te brengen, blijft er bovengronds ruimte over voor andere doeleinden. Hoe kunnen we bij bouw-, infra- en gebiedsontwikkelingsprojecten die bijdrage expliciet maken en (economisch) waarderen?

Tijdens de startbijeenkomst van het Platform O&O werd ‘de businesscase van de ondergrond’ al genoemd als belangrijk onderwerp voor de ontwikkeling van ondergronds bouwen in druk stedelijk gebied. De huidige ruimtelijke ordening is primair gericht op de bovengrondse ruimte. Wanneer de ondergrondse ruimte als volwaardige component in de planvorming wordt meegenomen, komen de kansen in beeld. Zo kan ondergronds ruimtegebruik positief bijdragen aan maatschappelijke opgaven, zoals de energietransitie en klimaatverandering. Meer samenhang tussen de onder- en bovengrond is de basis voor een nieuwe benadering van de ruimtelijke ordening: 3D-RO.

Vanuit het Platform O&O is er gewerkt aan verschillende initiatieven, die in oktober 2015 zijn gecombineerd tot het project Waarde van de ondergrond. Hierbinnen wil het COB aan de hand van gerealiseerde praktijkprojecten enerzijds de zachte aspecten rondom de besluitvorming bij investeringsbeslissingen in beeld brengen (zie spoor A) en anderzijds de harde kosten en baten uitrekenen (zie spoor B).
>> Download de projectfolder (pdf, 830 KB)

Spoor A: Besluitvorming en argumenten

Investeringsbeslissingen rondom ondergronds ruimtegebruik komen niet zomaar tot stand. Vaak worden keuzen gemaakt op het kruispunt van belemmering, toeval en mogelijkheid. Om inzicht te krijgen in de bepalende overwegingen, wil het COB de besluitvorming bij praktijkprojecten analyseren, onder andere op basis van de handreiking Zeven sleutels voor een waardevolle afweging. Bij de evaluatie wordt voor alle sleutels onderscheid in enerzijds de overwegingen in het proces van weleer en anderzijds de mate waarin veronderstellingen zijn uitgekomen. Zijn de doelen gerealiseerd? Wat zijn onvoorziene effecten? Wat kun je leren vanuit de optiek van ondergronds ruimtegebruik als kans? Levert dit nieuwe inzichten/argumenten op? Zijn er achteraf nieuwe argumenten waarom je juist niet de ondergrond in zou moeten gaan?

Spoor B: Feiten en cijfers (ex-post MKBA)

Een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) brengt op een systematische en samenhangende manier alle door een project veroorzaakte effecten in kaart, en vergelijkt deze met de situatie waarin het project niet wordt uitgevoerd (het nulalternatief). Het hulpmiddel wordt in de regel vooraf ingezet om een investeringsbeslissing te ondersteunen. De effecten van een ondergronds alternatief (zoals een verbeterde bovengrondse leefomgeving) zijn echter vaak lastig in te schatten en in geld uit te drukken. Zolang die winst vaag blijft, zal ondergronds bouwen altijd als kostbaar en complex worden gezien. Het COB wil daarom voor een aantal gerealiseerde projecten achteraf een MKBA als effectmeting uitvoeren. Zo ontstaat er een referentiekader waarmee lessen voor de toekomst kunnen worden getrokken. De MKBA-methodiek kan dan worden verrijkt en verbeterd voor het meenemen van ondergrondse aspecten.

De resultaten van beide sporen zullen worden doorvertaald naar een gesprekskader voor nieuwe projecten, vooral gericht op bestuurders. Ook kunnen de resultaten worden gebruikt voor het beter meenemen van ondergrondse baten in ontwerpprocessen.

Casussen

Den Haag
Eén van de praktijkprojecten die zal worden geanalyseerd, is de tramtunnel (Het Souterrain) in Den Haag. De investering die de stad Den Haag hiervoor heeft gedaan levert meer op dan de feitelijke tunnel en een op tijd rijdende tram. Sinds het project gereed is, zijn er in de stad veel ontwikkelingen gaande. De Bijenkorf is niet vertrokken, maar heeft juist uitgebreid. Er vinden grote bouwprojecten plaats en leegstand is op deze plek niet te vinden. Winkelend publiek kan gemakkelijk het centrum bereiken. De winkelstraat zelf is veilig geworden. Toentertijd koos Den Haag voor de dure oplossing vanwege een opeenstapeling van conflicten die op dat moment urgent waren. Maar nu we globaal kunnen zien wat de opbrengsten op de lange termijn zijn, lijkt de oplossing zeker de juiste.

Bovengronds is door de tramtunnel een verkeersvrij winkelgebied ontstaan dat nog steeds goed bereikbaar is. (Foto: Flickr/Wattman)

Oproep
Binnen het project willen we in totaal zo’n tien casussen evalueren, projecten die bij voorkeur minimaal tien jaar geleden zijn gerealiseerd. We doen dan ook een oproep aan:

  • Eigenaren van ondergrondse bouw-, infra- of gebiedsontwikkelingsprojecten, die belangstelling hebben voor een ex-post evaluatie van hun project.
  • Private partijen (adviesbureaus, aannemers), die betrokken zijn geweest bij de realisatie van een ondergronds bouw-, infra of gebiedsontwikkelingsproject en die hun ervaringen willen delen en eventueel studenten willen begeleiden bij de uit te voeren evaluatie.
  • Hogescholen en universiteiten die kennis willen inbrengen en die studenten hebben, die aan de slag willen met dit project als onderdeel van hun studie. We willen dit o.a. doen door een kring van studenten van hogescholen en universiteiten op te zetten die de casussen gaan uitwerken.

Deelnemers

Klik op het bedrijfslogo voor de deelnemende personen