Veel onwetendheid over vormgeving van transitie naar circulariteit
De circulariteitchallenge voor tunneltechnische installaties van het COB is gewonnen door DuSpot, een matchingtool voor circulaire bouwmaterialen. Een mooie erkenning, maar er is meer nodig om tot resultaat te komen, constateert oprichter Mart Mensink: “Voor een daadwerkelijke doorbraak in circulair bouwen moet je het collectief meekrijgen. Circulariteit moet concreet worden uitgevraagd door opdrachtgevers.”
De ambities voor Nederland zijn duidelijk. De overheid heeft als doel gesteld om in 2050 volledig circulair te zijn en in 2030 de helft minder primaire grondstoffen te gebruiken. Rijkswaterstaat heeft in aanvulling daarop de ambitie om in 2030 volledig circulair te werken. ProRail wil in 2030 circulair zijn.
De op algoritmen gebaseerde onlinetool van DuSpot is sinds drie jaar operationeel en brengt vraag en aanbod van vrijkomende bouwmaterialen bij elkaar. Mensink: “De matchingtool is een middel om tot oplossingen te komen. Dat betekent echter nog niet dat de werkwijze in de sector meteen verandert. Het structureel maxi- maal benutten van vrijkomende materialen vergt een systeemwijziging.”
Organisatorische doorbraak
Volgens Mensink is er een organisatorische doorbraak nodig om de gestelde doelen te kunnen bereiken. “Wat mij betreft is het organisatievraagstuk bij de overheid op dit moment de grootste opgave. Er is nog veel onwetend- heid over hoe we die transitie moeten invullen. Hoe krijgt de overheid het circulaire beleid ingebed in de praktijk?”
DuSpot doet er alles aan om de transitie naar circulariteit bottom-up in beweging te krijgen, zoals onlangs met een workshop voor veertien Twentse wethouders. Mensink: “Een landelijke aannemer zei over een gezamenlijke afspraak tussen overheden en aannemers dat we door ‘het gewoon te gaan doen’, een doorbraak kunnen forceren. Maar daarvoor missen we nu nog de benodigde massa. Vooralsnog zitten we met z’n allen vast in een lineair systeem. Wil je het systeem circulair maken, dan moet het gebruik van circulaire materialen onderdeel worden van de opdracht. Dat is nodig om de markt te motiveren om tot een omslag te komen.”
Hergebruik tenzij
In eerste aanleg is DuSpot ontwikkeld voor bouwmateri- alen, maar het kan eenvoudig worden uitgebreid met tunneltechnische installaties. Mensink: “Het gaat om het inlezen van producten en omschrijvingen in onze bibliotheek. Het algoritme zoekt daarop dan een match. Het is een ideale tool om ‘hergebruik tenzij’ in te voeren in de tunnelsector en het mooie is dat daar grote kansen liggen. Het is een markt met een beperkt aantal opdracht- gevers en uitvoerende partijen. Het is eenvoudiger om daarvoor een circulaire keten op te zetten dan voor de veel meer versnipperde bouwsector.”
In de bouwsector is DuSpot inmiddels een zichtbare speler. Vooral op regionaal niveau zijn matches tot stand gekomen. Structureel gebruik van de matchingtool moet nog groeien. “De mooie praktijkvoorbeelden zijn vaak nog afhankelijk van mensen met lef die een proactief beleid voeren. Zo hebben we voor de gemeente Oude IJsselstreek onlangs vier mooie matches kunnen maken. Een ander voorbeeld is het gebruik van DuSpot bij de bouw van een nieuw milieupark in Rotterdam, waar het zoveel mogelijk werken met gebruikte materialen uitgangspunt was.”
Tijdens de Tunneldag op 25 januari 2024 in Delft werd de winnaar van de circulariteitschallenge bekendgemaakt.
Toekomst
Mensink ziet de toekomst van DuSpot rooskleurig in. “Er is de laatste jaren een wildgroei aan marktplaatsen ontstaan. Hierdoor kunnen mensen hun weg in het circulaire aanbod niet goed vinden. Juist daar ligt onze toegevoegde waarde. Hoe meer marktplaatsen, des te groter de kans om met onze tool tot matches te komen.”
De vraag zal alleen nog maar groeien, want naarmate grondstoffen meer uitgeput raken, wordt het ook financieel aantrekkelijker om circulaire materialen te gebruiken. “De vraag naar grondstoffen zal groter blijven dan het totaal aanbod aan circulaire materialen, wat nog eens extra benadrukt dat géén bouwafval uitgangspunt moet zijn”, zegt Mensink. “We moeten honderd procent zo hoogwaardig mogelijk hergebruiken. Dat is wellicht een utopie, maar als je circulair hergebruik de standaard maakt, kun je in ieder geval veel meer bereiken.”
Optimisme
Het enthousiasme van Mensink is nog eens aange- wakkerd door het optimisme dat na het winnen van de challenge ontstond. De winnaar van de challenge werd bekend gemaakt tijdens de COB tunneldag op 25 januari 2024. Mensink werd meteen uitgenodigd om de mogelijkheden van DuSpot ook bij Rijkswaterstaat te komen toelichten. Rijkswaterstaat wordt in de dagelijkse prak- tijk geconfronteerd met vrijkomende installatie(delen) die nog (rest)waarde hebben. De vraag waar dergelijke installaties toegepast kunnen worden, kan in principe nu al beantwoord worden door DuSpot.
Op termijn ontstaan mogelijkheden om tot daadwerkelijke systeemwijziging te komen, doordat projecten ontworpen kunnen worden op basis van vrijkomende materialen en installaties. In de basis zit de meerwaarde van de matchingtool al in reductie van transport-, opslag- en stortkosten. Doordat in het matchingproces ook wordt gekeken naar de verschillende fases van een project en geografische kenmerken (wat is beschikbaar bij mij in de buurt?) is voor de gebruiker eenvoudig en snel inzichtelijk welke producten waar en wanneer beschikbaar komen.
Maatregelencatalogus circulaire tunnels
De door DuSpot gewonnen circulariteitchallenge tunneltechnische installaties was onderdeel van een inventarisatie van mogelijkheden voor hergebruik van tunneltechnische installaties. Deze moeten worden opgenomen in het groeiboek Maatregelencatalogus circulaire tunnels. Tijdens de Tunneldag van het COB op 25 januari 2024 is de eerste versie hiervan gelanceerd. Deze is tot stand gekomen na interviews, werksessies, de genoemde circulariteitchallenge en een hackaton.
In het groeiboek is een structuur ingericht om maatregelen te classificeren en onderbouwd een efficiënte en effectieve maatregel te kunnen kiezen bij de verschillende omstandigheden. De maatregelen in het groeiboek zijn gerubriceerd naar soort tunneltechnische installatie (SATO), waarbij door de betrokken expert is gekeken aan welke trede op de R-ladder een bijdrage wordt geleverd. De opgenomen maatregelen hebben ten minste niveau 5 (refurbish).
De circulariteitsscan
Juryrapport
De jury van de circulariteitchallenge waardeert de matchingtool van DuSpot onder meer vanwege de concrete toepasbaarheid. Van de 25 voorbeelden in de Maatregelencatalogus circulaire tunnels is maar een klein deel direct toepasbaar. Die voorbeelden zijn veelbelovend, maar bevinden zich vaak nog in de conceptfase.
“Deze oplossing is bewezen tooling en geeft volop mogelijkheden, ook voor tunnels”, zegt jurylid Wouter van den Berg. “DuSpot sluit perfect aan op de behoefte die je ziet in de markt. Waar tot nu toe matches tussen vraag en aanbod ontstaan, is dat afhankelijk van een paar mensen die toevallig weten dat er iets beschikbaar is waar anderen gebruik van kunnen maken. Met DuSpot kunnen gericht matches worden gemaakt. Het is nu wachten op opdrachtgevers die het concreet gaan gebruiken en daar is eigenlijk niet heel veel voor nodig.”
DUSpot in de maatregelencatalogus
De matchingtool van DuSpot past bij trede 9 (reduce) van de R-ladder (zie andere kader). Belangrijk voor de praktijk is het Technology Readiness Level (TRL)-niveau van de maatregelen, het niveau van toepasbaarheid. DuSpot past in het hoogste TRL-niveau, klaar voor toepassing.
De COB-projectgroep die de catalogus bezig is, neemt dit jaar ook tunnelpaspoorten onder de loep. “Daarmee wordt zichtbaar welke tunneltechnische installaties na renovaties beschikbaar komen”, ligt projectleider Van den Berg toe. “Het ligt voor de hand dat we die installaties straks kunnen inpluggen in DuSpot. Ik hoop dat we ook buiten Nederland kunnen gaan kijken. Uitbreiding van de zoektocht naar herbruikbare installaties geeft een grotere kans op een match.”
