Maatregelencatalogus energiereductie tunnels

Samen met het netwerk werkt het COB toe naar een energieneutrale tunnel. Hoe kunnen we het energiegebruik in tunnels significant terugdringen? Welke maatregelen zijn er en wat moet er nog worden onderzocht? U leest alles in de maatregelencatalogus Energiereductie tunnels, een groeiboek dat geregeld wordt bijgewerkt. Halverwege 2023 is versie 4 gepubliceerd.

Onderzoek aan de TU Eindhoven heeft aangetoond dat een energieneutrale tunnel mogelijk is, Rijkswaterstaat staat voor de opgave om het energiegebruik met twintig procent te reduceren, de Rotterdamsebaan gebruikt het inspiratiedocument Duurzaamheid om een duurzame tunnel aan te leggen en eind 2014 is een Europees project (Realistic energy efficient tunnel solutions – CEDR REETS) gestart met het samenstellen van een catalogus voor alle beschikbare energiereducerende maatregelen. Het COB-netwerk heeft dit moment aangegrepen om onderzoek te doen naar energiereductie in tunnels. Het resultaat is een uitgebreid groeiboek met concrete maatregelen, zowel voor de techniek als voor het proces.

Voortgang

In 2023 heeft de redactiecommissie een longlist opgesteld voor wijzigingen die in 2024 worden toegevoegd. (O.a. de rapporten van energieopslag, het energiepaspoort en wat technische kleinigheden.) Daarnaast is het groeiboek besproken bij de Westerescheldetunnel en binnen verschillende prestatiecontracten van Rijkswaterstaat (Schipholtunnel,
Zeeburgertunnel, Wijkertunnel, WNZ).

Omdat in 2025 de Maatregelencatalogus energiereductie en de Maatregelencatalogus circulaire tunnels worden samengevoegd tot een groeiboek Duurzaamheid, zal de redactiecommissie in 2024 een plan van aanpak maken om tot betere presenteerbaarheid van de maatregelen te komen.

Deliverables 2024

Nr.

Omschrijving

Verwachte opleverdatum

1

Versie 5.0 (opname in versie 1.0 van groeiboek Duurzaamheid naar 2025)

Q1 2024

Deliverables 2023

Nr.

Omschrijving

Verwachte opleverdatum

1

Maatregelencatalogus Energiereductie versie 4.

Gereed

Activiteiten juli-december 2023

Omschrijving

Draagt bij aan deliverable …

Redactiecommissie is na oplevering van de nieuwe versie nog eenmaal bij elkaar geweest. Er is een longlist opgesteld voor wijzigingen die in 2024 worden toegevoegd. O.a. de rapporten van energieopslag, het energiepaspoort en wat technische kleinigheden.

1

Het groeiboek is besproken bij de Westerescheldetunnel en binnen verschillende prestatiecontracten van Rijkswaterstaat (Schipholtunnel, Zeeburgertunnel, Wijkertunnel, WNZ).

1

Afwegen of in het kader van bredere duurzaamheidsactiviteiten een andere vorm van presentatie gewenst is. Omdat in 2025 de Maatregelencatalogus energiereductie en de Maatregelencatalogus circulaire tunnels worden samengevoegd tot een groeiboek Duurzaamheid, zal de redactiecommissie in 2024 een plan van aanpak maken om tot betere presenteerbaarheid van de maatregelen te komen.

1

Het project Energiereductie tunnels op de innovatiemarkt tijdens het COB-congres 2022 in het Archeon. (Foto: Vincent Basler)

Update 2023

De maatregelencatalogus heeft een update gekregen. Het tekstdeel over contracten is eruit gehaald, nieuwe inzichten en ervaringen en resultaten van praktijkonderzoeken (onder meer over verlichting) zijn toegevoegd. Hoewel het projectteam voornemens was de huidige ontwikkelingen rond waterstof(opslag) op te nemen, is besloten dit niet te doen. Er verandert momenteel snel veel, daarbij is het voor de meeste tunnels niet van belang het te noemen in de catalogus op dit moment. 

Update 2022

Het COB-netwerk heeft de maatregelencatalogus Energiereductie tunnels begin 2022 bijgewerkt. Niet alleen zijn de meest actuele inzichten en besparingsmogelijkheden erin opgenomen, ook staat er nu extra informatie over onder meer de bediening en aansturing van installaties en over duurzaamheid. Verder is een korte tekst met de grondbeginselen van elektrotechniek toegevoegd, is de ‘disclaimer’ nog wat aangescherpt en is het deel over contractvorming in omvang wat teruggebracht, om het beter in het document te laten passen.

De informatie over besparingsopties is geactualiseerd, omdat nu duidelijker is hoe nieuwe technologie in de praktijk uitpakt. Daarnaast is bijvoorbeeld bij verlichting aangegeven hoe je met een slimme aansturing en het anders positioneren van de zogeheten L20-meters fors kunt besparen op het energieverbruik. Ook zijn nieuwe onderwerpen aan de catalogus toegevoegd of ingrijpend herzien, zoals het deel over lichtgekleurd asfalt en de paragraaf over ventilatieconcepten.

Vormen van energieopslag werden al goed omschreven in de catalogus, maar de toekomst van de energietransitie kwam minder goed naar voren. Nu wordt er dieper ingegaan op de trends in de energiesector en de keuzes die er te maken zijn. Een goed doordacht energiesysteem maakt toekomstige aanpassingen in de tunnel en/of overheidsbeleid zo gemakkelijk mogelijk. Gezien de onzekerheden en onduidelijkheden is een flexibele opzet belangrijk.

Update 2021

Vorig jaar is de groeiboek Energiereductie in tunnels grondig herzien, gecorrigeerd en uitgebreid. Toch blijven er altijd enkele punten over om verder te verbeteren. Zo wordt er in 2021 verder gewerkt aan het deel over contractvorming: dit wordt verbeterd op het gebied van toegankelijkheid en de omvang wordt iets teruggebracht, om het beter in het document te laten passen. Daarnaast wordt de informatie over energieopslag en de energietransitie bijgewerkt. De vormen van energieopslag zijn bekend en goed omschreven in de catalogus. De toekomst van de energietransitie komt minder goed naar voren. Hierdoor zijn de keuzes voor wel of geen eigen opslag en de hoeveelheid zelfopwekking nog steeds lastig. Door in te gaan op de trends in de energiesector, zal het groeiboek op dit punt worden verbeterd. Daarbij zal getracht worden om door middel van een goed doordacht energiesysteem toekomstige aanpassingen in de tunnel en/of overheidsbeleid zo gemakkelijk mogelijk te maken. Gezien de onzekerheden en onduidelijkheden is een flexibele opzet belangrijk. In het groeiboek zal worden uitgewerkt hoe dit gedaan kan worden en wat daarvoor nodig is.

Update 2020

Binnen het tunnelprogramma heeft ook duurzaamheid een plek gekregen. Vanuit de ontwikkellijn Tunnel waardevol in zijn omgeving is er een groep experts gestart met een verkenning naar duurzaamheid voor wegtunnels. Dit heeft onder meer geleid tot de oprichting van een platform Duurzaamheid én het updaten van het groeiboek Energiereductie in tunnels.
>> Naar het groeiboek

Tijdens de bijeenkomst van het platform Duurzaamheid op 12 juni 2020 gaf Jasper Borreman, projectleider van de update, een toelichting geven op de veranderingen en aanvullingen:

Aanpak eerste versie

Op 11 maart 2015 vond de kick-off plaats. In het projectplan werd uitgegaan van vijf sporen:

  1. Reviewen Europese maatregelencatalogus
  2. Ontwikkelen Nederlandse maatregelencatalogus
  3. Opstellen langetermijnonderzoeksagenda
  4. Inventariseren icoonprojecten
  5. Onderzoeken energiereductie als onderdeel in contracten.

Het projectplan werd op 23 april 2015 gepresenteerd aan het COB-netwerk om de ingeslagen weg breed te toetsen. Zo’n twintig belangstellenden discussieerden mee. De feedback werd verwerkt in een plan van aanpak, waarna het project van start kon.

Voor de sporen 1, 2, 4 en 5 werden er twee expertteams ingericht. Op de uitvraag kwamen liefst vierentwintig sollicitaties binnen. De samenstelling van de teams kunt u terugvinden in het projectenoverzicht.

  • Expertteam A richtte zich op energiereductie en/of duurzame energieopwekking tijdens de gebruiksfase van de tunnel. Er werden zes gebieden vastgesteld waarop maatregelen kansrijk zijn, bijvoorbeeld verlichting, ventilatie en de afstemming tussen energiesystemen. Voor elk gebied beschreven de experts wat eronder wordt verstaan: wat is het wel, maar wat ook niet? Daarnaast onderzochten de experts bijvoorbeeld welke normen en richtlijnen er zijn en wat voor invloed die hebben op het energieverbruik.
  • Expertteam B ging aan de slag met contracten: welke kansen biedt een contract om het energieverbruik van een tunnel te reduceren? Het gaat hierbij in eerste instantie om DBFM-contracten, omdat die het meest gebruikelijk zijn bij grote tunnelprojecten. Het expertteam onderzocht in eerste instantie zes kansen, zoals een multiplier op CO2-reductie, een voorfinanciering voor duurzaamheidsmaatregelen en een duurzaamheidsfonds voor vervanging.

Voor spoor 3 werden wetenschappers gevraagd vanuit de velden energie, duurzaamheid, tunneltechnische installaties, system engineering, civiele techniek en financiën. Zij zijn gevoed vanuit een innovatietafel van Stichting KIEN, de Fedet en UNETO-VNI. Via de innovatietafel kregen toeleveranciers en innovators de ruimte om gezamenlijk nieuwe concepten onder de aandacht van de wetenschappers te brengen. De kick-off vond plaats tijdens de beurs Elektrotechniek 2015.

Spoor 4 richtte zich op de praktijk. Het doorvoeren van energiereducerende maatregelen kan in een stroomversnelling komen, doordat enkele praktijkprojecten het goede voorbeeld geven. In zo’n ‘icoonproject’ worden kansrijke maatregelen geïmplementeerd en de effecten voor een breed publiek zichtbaar gemaakt. A16 Rotterdam heeft zich als eerste gemeld als mogelijk icoonproject. De projectorganisatie gaat samen met de experts van het COB kijken naar de ambitie om de nieuwe verbindingsweg duurzaam aan te leggen, te exploiteren en beheren.
>> Lees meer over A16 Rotterdam als icoonproject

Oplevering eerste versie

De expertteams hebben op 15 juli 2016 de eerste versie van een maatregelencatalogus voor energiereductie in tunnels opgeleverd. COB-participanten, experts van buiten het netwerk en andere belangstellenden werden van harte uitgenodigd om de geformuleerde maatregelen kritisch te bekijken en feedback te leveren. Deze reviewronde sloot op 20 september 2016. Met de feedback is de catalogus verder aangescherpt.

De resultaten van alle expertteams en sporen zijn samengekomen in een groeiboek dat tijdens het COB-congres op 8 december 2016 is gepresenteerd.
>> Naar groeiboek Energiereductie in tunnels

Tijdens Tunneldag 2021

Deelnemers

COB -

Locatie: Delft, Van der Burghweg 2
Karin Clement, rol: Begeleider/Facilitator
Gioffry Maduro, rol: Coordinator

Croonwolter&dros B.V. -

Locatie: Rotterdam, Marten Meesweg 25
Quinten van 't Hof, rol: Lid

Elumint B.V. -

Locatie: Zoetermeer, Lenastroom 3
Harry de Haan, rol: Lid

Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer -

Locatie: Den Haag, Spui 70
Peter Stroo, rol: Lid

Heijmans Infra B.V. -

Locatie: Rosmalen, Graafsebaan 67
Marco Zwaal, rol: Inhoudelijk Expert

Movares Nederland B.V. -

Locatie: Utrecht, Daalseplein 100
Stanley Maximillian, rol: Lid

Overduin Design & Consultancy -

Locatie: Nieuwegein, Kersegaarde24
Peter Overduin, rol: Secretaris

Rijkswaterstaat GPO -

Locatie: Utrecht, Griffioenlaan 2
Johan Naber, rol: Projectleider

Royal HaskoningDHV -

Locatie: Rotterdam, George Hintzenweg 85
Patrick Peters Rit, rol: Lid

Schreder BV -

Locatie: Rhenen, Tasveld 2
John van der Vlies, rol: Lid

Vialis BV -

Locatie: Houten, Loodsboot 15
Peter van Velden, rol: Lid

Witteveen+Bos Raadgevende Ingenieurs -

Locatie: Deventer, Leeuwenbrug 8
Willem Beijer, rol: Lid