Architectonische pareltjes in Zutphen

In de kunst- en designwereld was het lichtontwerp voor twee onderdoorgangen rond het station in Zutphen al eerder opgevallen. Beelden van de onderdoorgangen zijn wereldwijd gebruikt in reclamecampagnes van Apple en Jaguar. Met een eervolle vermelding voor de Schreudersprijs voor de bijzondere uitvoering van de onderdoorgangen blijkt dat ook de wereld van het ondergronds bouwen onder de indruk is.

Het juryrapport spreekt van een uitzonderlijk project met grote maatschappelijke waarde voor Zutphen. “De onderdoorgangen Marstunnel en Kostverloren zijn architectonisch pareltjes in vergelijking met standaard ondergrondse (infra)projecten. Vooral het lichtontwerp springt eruit. Het materiaalgebruik in de onderdoorgangen en het licht zijn één geheel. De lichtkunstenaar heeft vanaf het begin een belangrijke rol gespeeld. Kunst integreren in de bouw levert sensitiviteit en inlevingsvermogen in het ondergronds bouwen op. Beide onderdoorgangen zijn aangelegd onder een talud. De precieze operatie waarmee de betonnen onderdelen op hun plek zijn geschoven, is bijzonder. De impact is fenomenaal als je door de tunnel rijdt. Het dynamische ontwerp van dit project geeft een beleving die je niet snel vergeet.”

Lichtbeleving
Industrieel ontwerper en lichtkunstenaar Herman Kuijer, opgeleid aan de Design Academy in Eindhoven, wil met licht beleving creëren. Al sinds het begin van de jaren tachtig maakt hij kunstwerken waarbij licht en kleur een belangrijke rol spelen. “De opdracht in Zutphen was om een lichtkunstwerk te ontwerpen dat tegelijkertijd functioneel is en bijdraagt aan het gevoel van veiligheid van de gebruikers.” Kuijer creëerde een lichtbeleving die elke keer anders is en zich – ook aan de hand van foto’s – nauwelijks laat beschrijven en ter plaatse moet worden ervaren. Voor de onderdoorgang Kostverloren voor langzaam verkeer hanteerde hij andere uitgangspunten dan in de Marstunnel voor auto- en langzaam verkeer. In beide gevallen is er een opeenvolging van ‘lichtbanen’ vanuit op maat gemaakte armaturen, die kunnen meekleuren, meebewegen en van intensiteit veranderen.

Meemaken
Er ontstond een bijzondere samenwerking tussen Herman Kuijer, architect Mari Baauw en de projectleider/constructeur Bert Jongstra, waarbij het lichtontwerp uitgangspunt was voor de uitvoering van de wanden, de materiaalkeuze en de positie van de kolommen. Mari Baauw, architect bij Royal HaskoningDHV, was de drijvende kracht achter deze aanpak. “Dit past bij het kunstbeleid van de gemeente Zutphen. Ik heb de gemeente op dit beleid aangesproken. Het resultaat was deze bijzondere samenwerking, waarbij we van meet af aan samen zijn opgetrokken. We hebben hier zeer integraal gewerkt. Het resultaat is een plek waar je wilt zijn. Inwoners van Zutphen beamen dat. Het is een plek waar je geweest moet zijn en waar foto’s niet voldoende zijn. Dit moet je echt meemaken.”

Voorbeeld
Aan de nu zo geroemde oplossing ging een intensief traject vooraf. In de praktijk zijn lichtkunstwerken een toevoeging die losstaat van de functionele eisen. De integrale aanpak in Zutphen betekende dat tot in detail moest worden aangetoond dat het lichtkunstwerk ook voldeed aan de eisen met betrekking tot het lichtniveau. Het resultaat sterkt Mari Baauw in de overtuiging dat er meer aandacht moet komen voor het interieur van tunnels. “Je kunt het ontwerp ook zien als een oproep om ook andere tunnels meer vanuit gebruikersperspectief te ontwerpen. Er wordt veel ontworpen in Nederland, behalve tunnelinterieurs. Licht bijt niet. Als je licht toevoegt, kan de beleving beter worden.”