Langetermijnvisie tunnels

De komende jaren zijn veel tunnels toe aan renovatie en worden er ook veel nieuwe tunnels gebouwd. Om de opgaven die hierbij horen proactief, slimmer en beter op te pakken, heeft het COB-netwerk een langetermijnvisie op tunnels geformuleerd.

Binnen het COB-netwerk van tunnelbeheerders, opdrachtgevers, marktpartijen en andere belanghebbenden, bestaat de behoefte aan een langetermijnvisie op tunnels, omdat er grootschalige renovaties van tunnels op stapel staan en ontwikkelingen op het gebied van mobiliteit tot nieuwe wensen en eisen zullen leiden; zowel voor bestaande als voor nieuwe tunnels. De maatschappelijke vraag naar tunnels is verschoven van ‘enkelvoudige oplossing voor een infrastructureel knooppunt’, naar complexe, integrale projecten, met kenmerken als multifunctioneel, multidisciplinair en flexibel. Als we nu niets doen, dan zullen de problemen van de toekomst ons overvallen, en zijn de oplossingen wellicht niet optimaal. Als we vooruitkijken en nadenken over mogelijke toekomstscenario’s, dan kunnen we de goede keuzes vast voorbereiden of beïnvloeden, bijvoorbeeld door nieuw beleid of nieuw onderzoek.

De langetermijnvisie op tunnels benoemt welke waarde we aan tunnels willen geven, en wat dit betekent voor het bouwen, beheren en onderhouden van tunnels. Met deze visie kunnen we keuzes maken: bepalen welk beleid we moeten ontwikkelen, welke oplossingen we kansrijk achten, en wat wetenschap, markt en overheid daaraan kunnen bijdragen.

Uitwerking: een tunnelprogramma

Het COB is 2017 begonnen met het uitwerken van de langetermijnvisie. Op 10 mei 2017 kwamen experts uit het COB-netwerk bijeen om ontwikkellijnen te formuleren.

Begin juni zijn de eerste (tussen)resultaten opgeleverd. Na diverse sessies met een klein schrijversteam is in de zomer een concreet tunnelprogramma voor de komende vijf jaar opgesteld.
>> Lees meer over het tunnelprogramma

De visie in het kort

Van object naar systeem

Een belangrijke constatering is dat we ons niet langer kunnen veroorloven tunnels als losse objecten te beschouwen. Tunnels maken onderdeel uit van infrastructurele netwerken en van het (stedelijk) gebied eromheen. Die medaille heeft twee kanten. Tunnelprojecten worden complexer doordat meer stakeholders betrokken zijn en het afwegingsproces rondom zo’n project veel meer factoren kent. Aan de andere kant kan het meewegen van andere belangen tot een soepeler proces leiden.

De stap van objectdenken naar systeemdenken betekende voor de totstandkoming van de langetermijnvisie in ieder geval dat deskundigen van buiten de traditionele tunnelwereld werden betrokken. Inzicht in hoe een visie met een horizon tot 2050 vormgegeven kan worden, kwam onder meer van het Deltaprogramma. Daar kiest men voor een adaptieve aanpak om te kunnen omgaan met onvoorspelbare ontwikkelingen. Voor de langetermijnvisie op tunnels betekenen de onvoorspelbaarheid en de snelheid van ontwikkelingen dat we adaptief moeten zijn (als competentie), adaptief moeten organiseren (als werkwijze) en adaptieve oplossingen/producten moeten nastreven (als resultaat). Dat laatste betekent dat de tunnel van de toekomst een adaptieve tunnel is, zowel in het totstandkomingsproces en de gebruiksfase als na afloop van de levensduur.

Vijf thema’s

Er zijn vijf thema’s benoemd die uit de geformuleerde langetermijnvisie volgen (zie kader), die binnen het domein van het COB-netwerk passen en waarin het COB-netwerk een rol heeft in het bepalen van de koers.

  1. De ontwikkelingen en hun betekenis voor tunnels vragen om assetmanagement 2.0. Deze verbeterde versie van assetmanagement beslaat de gehele cyclus, van ontwerp tot en met sloop, en is dus niet alleen gericht op instandhouding en maximalisatie van de beschikbaarheid van de bestaande assets, maar ook op het tijdig aanpassen van de assets aan veranderende omstandigheden en eisen.
  2. Het tweede thema is de balans tussen functionaliteit, integrale veiligheid, beschikbaarheid en leefbaarheid. Uit de wens dat een tunnel functioneel, zo veilig mogelijk en continu beschikbaar is, zo veel mogelijk bijdraagt aan de leefbaarheid van de omgeving en waarde toevoegt, volgt dat we die aspecten op gelijk niveau moeten kunnen afwegen. Er is sprake van balans op het moment dat opgaven in de omgeving – inclusief de belangen en beleving van burgers – in een vroeg stadium worden meegewogen en medebepalend zijn voor de uiteindelijke oplossing.
  3. Het uitgangspunt dat een tunnel een onderdeel is van een complexe omgeving, maakt het noodzakelijk dat we naast de traditionele waarden (verbinding, doorstroming, beschikbaar stellen bovengrondse ruimte) ook kijken naar de ambities en behoeften van een gebied of stad (andere fysieke functies, luchtkwa¬liteit, energievoorziening, sociale samenhang, etc.). Zo kunnen we komen tot waardecreatie door middel van gebiedsdenken.
  4. Kijken naar tunnels vanuit een integrale opgave (als onderdeel van een systeem) leidt tot meer complexiteit. Dat betekent dat we streven naar effectief omgaan met integraliteit, complexiteit en samenspel. Rekening houden met de wensen en belangen van allerlei stakeholders, die ook nog eens in de tijd kunnen wijzigen, zal in de toekomst tot steeds complexere afwegingen leiden en vraagt om een integrale werkwijze.
  5. Hinder en overlast worden steeds minder geaccepteerd. De toenemende druk op de bestaande ruimte in steden zal er vaker toe leiden dat ontregeling door werkzaamheden de facto tot ontwrichting leidt. Daarmee is minder hinder het logische vijfde thema binnen de langetermijnvisie op tunnels.

Vanaf begin 2017 zal de langetermijnvisie worden uitgewerkt tot een concreet werkprogramma. De vijf thema’s zullen elkaar daarbij steeds raken. In een filmpje dat tijdens het COB-congres werd vertoond, is dat inzichtelijk gemaakt. Bij het vaststellen van het concrete werkprogramma is de belangrijkste rol opnieuw weggelegd voor het COB-netwerk.

Terugblik

Onze maatschappij verandert in hoog tempo. Deze ontwikkelingen raken alle sectoren, waaronder de bouw, en zijn dus ook relevant voor de ontwikkelingen op het gebied van tunnels. Als eerste stap naar de langetermijnvisie heeft het COB met deskundigen de belangrijkste ontwikkelingen voor de tunnelsector in kaart gebracht. In het startdocument (pdf, 690 KB) werd ook ingegaan op de thema’s van de Themakaart Bouw, die in opdracht van de Bouwcampus en Bouwend Nederland is ontwikkeld. Volgens COB-participanten zijn de acht geformuleerde thema’s ook relevant voor tunnels.
>> Lees meer

Met het startdocument in de hand, is op het Diner van de Ondergrond op 20 juni 2016 samen met de participanten naar vier specifieke scenario’s gekeken. Vier toekomstscenario’s die in werkelijkheid nooit honderd procent zullen uitkomen, maar waarmee we wel een goede discussie konden voeren over wat we echt wel en echt niet willen. Met de reacties en bijdragen van de Dinergasten heeft het COB de basis gelegd voor de langetermijnvisie op tunnels. Vervolgens is er nieuw bureauonderzoek gedaan, zijn er meer deskundigen geïnterviewd en zijn de voorlopige conclusies voorgelegd aan COB-platforms en andere overleggroepen. Op 15 november 2016 heeft de programmaraad van het COB een reflectie gegeven op een eerste conceptversie van de langetermijnvisie. De feedback is verwerkt in het eindresultaat dat op 8 december 2016 tijdens het COB-congres is gepresenteerd (zie hierboven).
>> Lees meer over de langetermijnvisie en de Themakaart Bouw

In beeld

Onderstaande video is een ‘verfilming’ van het startdocument. Er wordt uitgelegd waarom er behoefte is aan een langetermijnvisie op tunnels en wat de eerste stap in het proces – het scenariodenken – inhoudt.