Het kabinet heeft de ambitie om in 2030 al een halvering te realiseren in het gebruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen). Naast een generieke veranderaanpak vergt de transitie naar een circulaire economie een specifieke veranderaanpak per sector of grondstoffenketen. Daarbij is de focus gelegd op sectoren die belangrijk zijn voor de economie, grote milieudruk kennen, veel maatschappelijke energie bevat en aansluiten bij prioriteiten van de Europese Unie. Dit zijn de sectoren biomassa en voedsel, kunststoffen, maakindustrie, bouw en consumptiegoederen.

De bouwsector is grondstoffenintensief. De bouw neemt naar schatting 50% van het grondstoffenverbruik, 40% van het totale energieverbruik en 30% van het totale waterverbruik in Nederland voor zijn rekening (Transitieagenda circulaire economie). Daarnaast heeft een groot deel van al het afval in Nederland (circa 40%) betrekking op bouw- en sloopafval en is de sector verantwoordelijk voor circa 35% van de CO2-uitstoot.

De bouwsector laat zich onderscheiden in de burgerlijke en utiliteitsbouw (B&U) aan de ene kant en de grond-, weg- en waterbouw (GWW) aan de andere kant. Gezamenlijk zijn deze branches verantwoordelijk voor 3,3 megaton CO2. Het belangrijkste verschil tussen B&U en GWW is de structuur. Bij B&U is er een groot en divers speelveld met veel diverse stakeholders. In de GWW gaat het voornamelijk om publiek opdrachtgeverschap en zijn de stakeholders meer homogeen. Aanvullend zijn in de GWW vaak lange planprocessen van toepassing en zijn veranderingen door de grootte, maar ook door het risicomijdend gedrag, complexer te bewerkstelligen.

Voor het verduurzamen van GWW-projecten heeft het Ministerie van IenW samen met Rijkswaterstaat en ProRail (samen goed voor 0,7 megaton CO2) besloten om volledig klimaatneutraal en circulair te gaan werken in 2030 (Op weg naar duurzame GWW). Hierbij ligt de focus op de werkterreinen (lees: transitiepaden) met meeste impact; wegverharding, kunstwerken, spoor, kustlijnzorg en vaargeulonderhoud, en weg-, dijk- en spoormaterieel. Waarbij de werkterreinen wegverharding (550 kiloton CO2-equivalent) en kunstwerken (430 kiloton CO2-equivalent) de grootste uitstoters zijn. In de categorie kunstwerken vallen bruggen, viaducten, onderdoorgangen, tunnels, damwanden en wegmeubilair. De grootste milieu-impact van kunstwerken, zoals tunnels, komt door de CO2-uitstoot bij de winning van nieuwe materialen voor de realisatie en onderhoud aan het kunstwerk (roadmap Transitiepad kunstwerken).

Deze maatregel draagt bij aan R10 (refuse) doordat overbodig materiaalgebruik (verkeersdetectiesystemen) wordt voorkomen door de inzet van reeds bestaande camerasystemen. Het gebruik van de camerasystemen wordt daarmee geïntensiveerd. Het laten vervallen van de verkeersdetectie is tevens een vorm van verminderen (R9 reduce).

Verkeerdetectiesysteem, videosysteem en mogelijk ook hoogtedetectiesysteem.

43

Er zijn geen belemmeringen vanuit wet- en regelgeving. Voor Rijskwaterstaat is er een belemmering vanuit de LTS, verkeersdetectielussen zijn namelijk de standaard voor verkeersdetectie.

Er moet worden gecontroleerd of de bestaande camerasystemen voldoende betrouwbaarheid en nauwkeurigheid bieden voor de verkeersdetectiedoeleinden. De huidige camera’s moeten minimaal dezelfde invulling geven aan de voertuigendetectie in vergelijking met de verkeersdetectielussen die weggelaten gaat worden. Momenteel worden er twee type camera’s gebruikt, namelijk vaste en beweegbare (PTZ-)camera’s, met elk hun eigen eisen t.a.v. te vervullen functies/functionaliteit en techniek. Vraag is of beide functionaliteiten te combineren zijn binnen één systeem.

Impact op betrouwbaarheid en beschikbaarheid van de functionaliteit: nog onvoldoende over bekend. Impact op onderhoudbaarheid: gemakkelijkere toegankelijkheid en uitwisseling van de sensoren. De detectielussen liggen in het asfalt weggewerkt, camera’s hangen aan de constructie (wand of dak).

De impact op veiligheid is in grote mate afhankelijk van het voldoende betrouwbaar functioneren van het camerasysteem. Dit vraagt nader onderzoek.

De maatregel, mits correct uitgevoerd, heeft geen impact op de weggebruiker.

TRL 5: de nodige technologieën werken onder relevante omstandigheden. Cameradetectiesystemen voor verkeerstoepassingen bestaan al langer en worden ook al toegepast, de voorgestelde combinatie nog niet.

Het vermijden van extra investeringen in afzonderlijke verkeersdetectiesystemen kan leiden tot kostenbesparingen. Er moet in kaart gebracht worden welke verhogende kosten er ontstaan door de extra functionaliteiten die aan het camerasysteem toegevoegd moeten worden.

Digitale camerasystemen en bewerkingstechnieken zijn volop in ontwikkeling. Deze worden deels toegepast in de Tweede Heinenoordtunnel voor stilstanddetectie. Daarnaast zijn er potentiële kansen bij andere installaties:

• 40: verkeersinstallaties
• 43: verkeersdetectie
• 44: hoogtedetectie
• 80: ondersteuning bij besturing, bediening en bewaking

De maatregel draagt bij aan R10 (refuse) en R9 (reduce). Wanneer noodtelefoons aan het einde van hun levensduur zijn, kan ervoor gekozen worden om deze niet opnieuw te plaatsen, waarmee initiële materialen bespaard blijven. Als voorbeeld zien we dat langs de snelweg de gele praatpalen ook vervallen zijn: waarom zou dat ook niet kunnen in de tunnel? Er dient hier wel rekening gehouden te worden met de sterkte van het mobiele netwerk in de tunnel. Indien er geen verbinding met internet en provider mogelijk is, dan is deze maatregel geen geschikte optie.

Telefoonvoorziening.

63 en 65

Volgens Rarvw artikel 256 moeten tunnels langer dan vijfhonderd meter een noodtelefoon bevatten.

Het doel van de telefoonvoorziening is het faciliteren van communicatie via het openbare telefoonnet vanuit dienstgebouwen en technische ruimtes. De noodtelefoon kan niet weggelaten worden in verband met Europese regels. Indien de telefoonvoorziening niet meer beschikbaar is, moet gebruikgemaakt worden van eigen telefoon. Het weglaten van noodtelefoonvoorziening levert problemen op ten aanzien van wet- en regelgeving. Vanuit de landelijke tunnelstandaard wordt de maatregel niet aanbevolen.

Er moet een alternatief zijn voor weggebruikers om contact te hebben met de tunnelbestuurder. Dit moet ook ingepast worden in bestaande wet- en regelgeving.

De maatregel heeft impact op de betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid; de beschikbaarheid van de tunnel blijft gelijk. Betrouwbaarheid: door het niet meer opnieuw aanbrengen van noodtelefoons zal gebruikgemaakt moeten worden van een ander systeem om te communiceren. Het is onbekend wat voor impact dit heeft op de betrouwbaarheid.

Onderhoudbaarheid: door een afname in het aantal systemen zal er een positieve impact ontstaan op de hoeveelheid onderhoud.

Het niet meer opnieuw aanbrengen van de telefoonvoorziening heeft een mogelijke impact op de veiligheid; deze moet verder onderzocht worden. Er zal gebruikgemaakt moet worden van andere systemen, zoals eigen telefoon, andere netwerken of de intercom.

De weggebruiker ondervindt tijdens een calamiteit mogelijk hinder doordat de tunnelbestuurder minder makkelijk veilig te bereiken is.

TRL 8: klaar voor toepassing. Het gaat hier namelijk enkel om het weglaten van een bestaand systeem.

De verwachting is dat door een afname in het aantal systemen kosten bespaard kunnen worden.

Onbekend.

De maatregel draagt bij aan R10 (refuse). Door niet alle kabels preventief te vervangen, maar te meten welke stukken aan vervanging toe zijn, wordt de productie en aanleg van kabels vermeden. Los van de koperbesparing is er ook een voordeel van het niet hoeven graven langs de weg. Het gaat bij een tunnel al snel om kilometers kabel. Het vaststellen van de conditie van kabels biedt ook kansen voor het hergebruiken van de kabel R7 (reuse)

Kabels.

Diverse

Bij bestaande ‘oudere’ tunnels kunnen niet alle kabels hergebruikt worden aangezien voor 2017 geen CPR-normering (brandclassificatie) aanwezig was op de kabels; dit is tegenwoordig een eis. Kabels moeten voldoen aan NEN1010 en NEN3140.

De kabels dienen te voldoen aan kwaliteitseisen. In de voorbereiding moet dan ook bepaald worden wat de kwaliteit van de kabel is. Op deze manier kan het meetrapport gebruikt worden om aan te tonen dat de kabel zonder risico kan worden behouden.

Er is een risico dat de beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid afneemt door het langere gebruik van de bekabeling. Dit risico is beheersbaar op basis van analyse van de gegevens die uit de kabeldiagnose komen. Het is altijd een bewuste keuze om kabels wel of niet te laten liggen. Door het niet of slechts beperkt hoeven graven, wordt ook het risico op graafschades en hinderbeperking (geen schaduwbanen) beperkt. Ook kan het problemen rondom niet-graven in stormseizoen (dijklichamen in de winter), broedseizoen (mei-juli) of nacht (vleermuizen) voorkomen.

Er is een risico dat de veiligheid afneemt door het langere gebruik van de bekabeling. Onderzoek moet aantonen of dit ook daadwerkelijk het geval is.

Zolang het systeem naar behoren functioneert, is er geen negatieve impact op de weggebruiker. Indien de bekabeling als onderdeel van een specifiek systeem faalt, kan de wegebruiker daar mogelijk hinder door ervaren. Het risico is afhankelijk van het type systeem waarvoor de bekabeling wordt gebruikt.

TRL 7: de technologie bestaat al en wordt reeds toegepast binnen andere marktsegmenten zoals openbare ruimte. Er wordt nu gewerkt aan de eerste praktijkprojecten in tunnels.

Met het voorkomen van het aanleggen van nieuwe kabels kunnen aanzienlijke kosten worden bespaard. Echter, voor het vaststellen van de conditie zijn wel investeringen nodig ten aanzien van het onderzoek.

Pilot Noordtunnel gaat plaatsvinden in Q2 2024.

De maatregel draagt bij aan R10 (refuse). Het aanleggen van wandcontactdozen met bijbehorende bekabeling en infrastructuur wordt beperkt dan wel voorkomen. De maatregel heeft impliciet ook impact op de (over)dimensionering van het energiesysteem van de tunnel (elke hulppost elke zestig meter per buis met driemaal 230 V 16A).

Hulppostkasten en systeemkasten (middentunnelkanaal, technische ruimten, buitenkasten).

Diverse

Volgens Rarvw artikel 256 moeten tunnels langer dan vijfhonder meter drie wandcontactdozen bevatten die elk geschikt zijn voor 230V, en 16A gezekerd zijn.

Serviceapparatuur dient tijdig opgeladen te worden, serviceploegen moeten hiervan op de hoogte zijn.

Beschikbaarheid van de tunnel blijft gelijk. Betrouwbaarheid: mogelijk impact op betrouwbaarheid doordat installaties minder eenvoudig onderhouden kunnen worden door gebrek aan energievoorziening. Onderhoudbaarheid: het aantal onderdelen neemt af, dit scheelt onderhoudsactiviteiten, maar de apparatuur moet nu van tevoren opgeladen te zijn. De onderhoudsvriendelijkheid neemt hiermee deels af.

Positief effect op veiligheid doordat er geen elektrisch gereedschap in de tunnel wordt opgeladen. Daarentegen zijn installaties mogelijk minder eenvoudig te onderhouden door gebrek aan energievoorziening. Dit kan een negatief effect hebben op veiligheid.

Geen invloed verwacht op de weggebruiker.

TRL 5: techniek is beschikbaar maar nog niet in deze vorm toepast in de tunnelpraktijk.

Naar verwachting is een kostenbesparing mogelijk doordat er minder wandcontactdozen aanwezig zijn. Dit levert tevens een kleine besparing op bij de dimensionering van het energiesysteem.

Onbekend.

De maatregel draagt bij aan R9 (reduce). Door toepassing van componenten die geschikt zijn voor de variabele omgevingsfactoren, is er geen aanvullende verwarming en/of koeling van de componenten in de besturingskast nodig. Bovendien, als de bestendigheid tegen grote temperatuurverschillen de levensduur van de componenten (of het hele systeem) ten goede komt, is dat winst in het kader van circulariteit.

Alle installaties die buiten staan.

Diverse

Er zijn geen belemmeringen.

Keuze voor een ander materiaal mag geen negatieve invloed hebben op de veiligheid.

Beschikbaarheid neemt toe doordat materialen beter bestendig zijn tegen de omgevingsfactoren.

Betrouwbaarheid: robuuste componenten hebben een langere levensduur. Onderhoudbaarheid: er is minder onderhoud nodig doordat dergelijke materialen en systemen beter bestendig zijn tegen de omgevingsfactoren.

Een positieve impact op veiligheid doordat componenten minder snel falen.

Minder hinder door lagere onderhoudsfrequentie en kans op falen.

TRL 4: in andere sectoren, zoals de industrie-, maritieme- en spoorsector, wordt het aanpassen op omgevingscondities al breed gehanteerd. Voor zover bekend is dat bij tunnels nog niet standaard het geval.

Bij aanleg is dit een kostenverhogende maatregel. De robuuste componenten zijn ontworpen en gefabriceerd op de variabele omgevingsfactoren, wat ze vaak duurder maak. Daar staat tegenover dat de levensduur naar verwachting zal toenemen. Hiermee ontstaat indirect ook een kostenreducerend effect op het onderhoud.

In andere sectoren is deze maatregel al breed ingezet, voor tunnels is er een ontwikkelpotentie.

De maatregel draagt bij aan R9 (reduce). Door accu’s te gebruiken die langer meegaan, wordt de noodzaak verminderd om nieuwe accu’s aan te schaffen en te produceren. Dit leidt tot een directe vermindering van de vraag naar grondstoffen en energie. Ook is er geen afval dat anders zou ontstaan bij de productie en verwijdering van accu’s met een kortere levensduur.

Noodstroomvoorziening en no-break voorziening.

14 en 15

Accu’s met een langere levensduur zijn veelal krachtigere exemplaren en moeten worden gecheckt op de geldende normen voor veiligheid en milieu.

De huidige tunnelsystemen moeten technologisch compatibel zijn met accu’s met een langere levensduur. Ook moet er voldoende ruimte beschikbaar zijn en rekening worden gehouden met het gewicht of een ongunstigere laadkarakteristiek (snelladen kan vaak niet). Aandachtspunten zijn ook de nominale energie-opname en de tijd die de het battery energy storage system (BESS) moet standhouden.

Deze maatregel draagt in positieve zin bij aan de beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid, omdat de levensduur van installaties vergroot wordt. Dit vermindert de onderhoudsfrequentie en verhoogt de beschikbaarheid en betrouwbaarheid.

Het vroegtijdig uitvallen van accu’s kan worden voorkomen. Afhankelijk van de toepassing zorgt dit voor het vergroten van de veiligheid in tunnels.

De weggebruiker merkt weinig van deze maatregel.

TRL 8: accu’s met een langere levensduur zijn beschikbaar.

De implementatie brengt extra kosten met zich mee. Dit wordt gecompenseerd met een verlaging van de onderhouds- en vervangingsfrequentie.

Er gaan metingen plaatsvinden bij de Noordtunnel (2024 Q2).

Deze maatregel draagt bij aan R9 (reduce). Standaardisatie maakt het hergebruik van armaturen eenvoudiger. Door te zorgen voor gestandaardiseerde tunnelverlichting kan op een efficiëntere manier de productie en het gebruik ingericht worden. Standaardisering en het gebruik van dezelfde typen connectoren vereenvoudigen daarnaast de werkzaamheden, verlichtingpunten kunnen ook gemakkelijker worden gewisseld. Tevens is er energiebesparing mogelijk doordat de hoeveelheid lumen geregeld kan worden.

Verlichting verkeerstunnel.

21

Naar verwachting zijn er geen belemmeringen vanuit wet- en regelgeving.

Als bestaande verlichting vervangen moet worden door de nieuwe gestandaardiseerde verlichting moet hier wel plek voor zijn in de tunnel. De kans dat de nieuwe verlichting in dezelfde lijn geplaatst kan worden, is niet groot. Als er direct naast de bestaande verlichting ruimte beschikbaar is, kan overwogen worden de nieuwe lampen net naast de bestaande op te hangen. De voorkeur gaat daarbij uit naar verplaatsing richting de middenwand, omdat er anders een te grote schaduwwerking ontstaat.

Beschikbaarheid: de beschikbaarheid blijft vergelijkbaar. Eventueel vergroot dit ook de beschikbaarheid van typen verlichting. Betrouwbaarheid: positief effect doordat er flexibel tussen lichtpunten geschakeld kan worden. Mocht een lichtpunt uitvallen, dan kan een naastgelegen lichtpunt ingeschakeld worden. Onderhoudbaarheid: het onderhoud kan gemakkelijker uitgevoerd worden doordat er minder variabele verlichting is.

Het regelbaar maken van lumen kan diverse veiligheidsvoordelen hebben. De zichtbaarheid verbetert doordat het lichtniveau aangepast kan worden op weersomstandigheden en verkeersdrukte. Verblinding van automobilisten kan voorkomen worden. Bij noodsituaties kan het verhogen van het lichtniveau snel de zichtbaarheid verbeteren en hulpdiensten helpen bij hun interventies.

De zichtbaarheid in de tunnel kan worden vergroot doordat de lichtintensiteit aanpasbaar is. Dit komt de veiligheid en het comfort van de automobilisten ten goede.

TRL 4: concept dat nog niet wordt toegepast en nog nadere uitwerking en concretisering vergt.

De implementatie brengt extra kosten met zich mee doordat er eenduidige afspraken over gemaakt moeten worden. Echter, de standaardisatie resulteert na verloop van tijd in een vermindering van de kosten.

Voor andere civiel- en installatietechnische onderdelen zijn er al Nederlandse technische afspraken (NTA’s) uitgewerkt. Voor tunnelverlichting is dit nog niet het geval. Wel is er ervaring met adaptieve verlichtingssystemen, waaronder die met regelbare lumen. Deze worden al toegepast om verlichting in tunnels efficiënter en effectiever te maken.

De maatregel draagt bij aan R9 (reduce), indirect draagt deze maatregel ook bij aan R7 (reuse). Wanneer een onderdeel van een bepaalde installatie defect is, kan deze tijdelijk worden vervangen door het reserveonderdeel, terwijl het oorspronkelijke onderdeel wordt gerepareerd. Deze kan vervolgens weer teruggeplaatst worden in de tunnel. Deze aanpak voorkomt dat groot onderhoud nodig is en het hele systeem moet worden vervangen.

Deze maatregel kan van toepassing zijn op alle TTI’s. Voorbeelden van installaties waar deze maatregel nu wordt toegepast, zijn de camera’s, het transmissienetwerk en de verlichting op de Coentunnel. Andere installaties waarop dit principe zou kunnen worden toegepast zijn tunnelventilatoren, voeding, PLC’s en switches.

Diverse

Het contract moet ruimte bieden om onderdelen uit andere tunnels te kunnen gebruiken. Zo moet wet- en regelgeving worden ingericht voor hergebruik. Momenteel is dit nog niet het geval. Tot slot dient er bij contractvorming van renovatie en aanleg van nieuwe tunnels als uitgangspunt te worden meegenomen dat er voldoende reserveonderdelen beschikbaar zijn en blijven.

Een belangrijke voorwaarde waaraan moet worden voldaan, is de compatibiliteit van installaties tussen projecten. Dit is noodzakelijk om installatieonderdelen te kunnen uitwisselen. Daarnaast moet wet- en regelgeving passend zijn voor hergebruik. Een ander belangrijk punt is de mate waarin informatie over installaties en de conditie ervan wordt uitgewisseld tussen projecten. Dit is geen voorwaarde, maar een platform waarop deze informatie wordt uitgewisseld, kan het proces wel bevorderen.

Beschikbaarheid: positieve impact op beschikbaarheid doordat er reserveonderdelen op voorraad zijn. Betrouwbaarheid: hoge mate van betrouwbaarheid doordat er voldoende onderdelen tijdig beschikbaar zijn. Onderhoudbaarheid: door installatieonderdelen tijdelijk te vervangen en het defecte onderdeel te repareren, kan groot onderhoud van de gehele installatie langer uitgesteld worden, wat de onderhoudbaarheid verbeterd.

Aandachtpunt: wanneer er wordt gekozen voor de inzet van hergebruikte onderdelen kan dit invloed hebben op de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van installaties, en dus die van de tunnel.

In de basis heeft de aanwezigheid van voldoende reserveonderdelen een positief effect op de veiligheid doordat de onderdelen tijdig beschikbaar zijn. Bij hergebruik van onderdelen kan er mogelijk een negatieve impact op de veiligheid ontstaan in verband met de onzekerheid over het functioneren.

Er is hoogstens een klein positief effect op de weggebruiker doordat de renovatie van installaties kan worden uitgesteld of effectiever kan worden uitgevoerd door de aanwezigheid van onderdelen. Hierdoor zijn minder tunnelsluitingen noodzakelijk waardoor weggebruikers minder hinder ervaren.

TRL 8: het principe wordt momenteel al toegepast op de Coentunnel vanuit financiële overwegingen. De reden dat de maatregel nog geen TRL 9 heeft, is omdat de maatregel nog niet in de gehele markt wordt toegepast. Een platform dat de uitwisseling van installaties tussen verschillende projecten faciliteert zou de basis moeten zijn om het TRL te verhogen.

Deze maatregel heeft twee verschillende kostentechnische effecten:

1. Het werkt kostenbesparend doordat de aanschaf van nieuwe installatieonderdelen en de renovatie van de gehele installatie kan worden uitgesteld. Nu worden installaties soms al na vijf jaar vervangen doordat deelcomponenten niet meer leverbaar zijn, terwijl installaties zelf wel vijftien tot twintig jaar meekunnen.
2. Het werkt kostenverhogend doordat er meer investeringen worden gedaan in extra onderdelen. Daarnaast zijn er manuren nodig om defecte installatieonderdelen te demonteren en repareren in plaats dat deze worden weggegooid.

Onder aan de streep is de verwachting dat de maatregel kostenbesparend werkt door het uitstellen van een algehele renovatie en doordat (reserve)onderdelen hergebruikt worden.

De maatregel wordt momenteel toegepast op een aantal installaties in de Coentunnel (zie hierboven). Een ontwikkelingen die helpt, is de opkomst van diverse platforms voor het uitwisselen van vrijkomende onderdelen of materialen.

Deze maatregel draagt bij aan R9 (reduce). Door het monitoren en analyseren van operationele data van de verschillende installaties kan degradatie voorspeld worden en onmerkbaar falen worden voorkomen. Op basis van deze informatie kan levensduurverlengend onderhoud worden toegepast en gaan installaties langer mee. Hierdoor neemt de vraag naar nieuwe installaties af, waardoor de productie van nieuwe grondstoffen kan worden voorkomen.

Deze maatregel kan van toepassing zijn op alle TTI’s. Hierbij wordt met name gekeken naar de kritische installaties (zoals verlichting, pompinstallaties, ventilatie et cetera) omdat hier deze analyses op toegepast worden.

Diverse

De cybersecurity moet op orde zijn. De data worden ingewonnen op het object en vervolgens op afstand geanalyseerd. Er bestaat eventueel een gevaar dat via deze verbinding toegang verkregen kan worden tot de installaties of besturing ervan. Daarom is het van belang dat de verkregen data op een veilige manier worden verstuurd en verwerkt.

De data moeten veilig geanalyseerd kunnen worden. Ook moet de juiste expertise in huis zijn en zijn monitoringssystemen nodig.

Beschikbaarheid en betrouwbaarheid: het toepassen van voorspelbaar onderhoud verhoogt de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van installaties (en dus de tunnel), doordat eerder duidelijk wordt wanneer deze aan vervanging toe zijn en hierop kan worden geanticipeerd. Onderhoudbaarheid wordt verbeterd door op basis van data te bepalen wanneer een installatie aan onderhoud toe is.

Positieve impact op veiligheid doordat sneller wordt gesignaleerd wanneer een installatie gaat falen en dus onderhoud gepleegd moet worden.

De maatregel zorgt voor een verhoogde beschikbaarheid van de tunnel, wat een positief effect heeft op de weggebruiker.

TRL 7: momenteel loopt er een pilot met enkele kritische installaties op de Noordtunnel. Indien deze pilot succesvol is, kan de maatregel breder in de markt worden ingezet.

Kosten per object:

• Data-ontsluiting: €20.000 per object
• Datamonitoring: €50.000 per object
• Data-analyse: 1 fte per object (kosten afhankelijk van kosten fte)

Een pilot is bij de Noordtunnel van start gegaan. Indien de pilot succesvol is, kan de maatregel breder worden uitgerold.

De maatregel draagt voornamelijk bij aan R9 (reduce). Door de vaste steekmaten kunnen installaties die minder lang meegaan gemakkelijk opzichzelfstaand vervangen worden, terwijl de systemen die langer meegaan, zoals het besturingssysteem in het geval van een PLC, kunnen blijven zitten. Hiermee kan de productie van nieuwe grondstoffen worden voorkomen.

Deze maatregel kan invloed hebben op alle TTI’s door de betere vervangbaarheid.

Diverse

Geen belemmering door wet- en regelgeving. Wel moet het aanhouden van vaste steekmaten worden vormgegeven in het contract.

De architectuur van installaties moet goed zijn uitgedacht om deze op elkaar te laten aansluiten. Het is essentieel om dit juist te verankeren in het contract.

Positieve invloed op beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid doordat installaties beter op elkaar aansluiten en uitwisselbaar zijn. Er kan gemakkelijk een onderdeel worden vervangen omdat goed inzichtelijk is hoe dit systeemonderdeel is verbonden met andere onderdelen en systemen.

Geen tot nauwelijks impact op veiligheid.

Geen tot nauwelijks impact op weggebruiker.

TRL 8: het hanteren van vaste steekmaten wordt al toegepast in het project A16 Rotterdam. Dit bewijst dat de maatregel goed toe te passen is als deze vanaf de ontwerpfase al uitgedacht wordt. De reden dat de maatregel nog geen TRL 9 heeft, is omdat de maatregel nog niet in de gehele markt wordt toegepast.

De aanlegkosten zijn niet anders dan wanneer vaste steekmaten niet worden gehanteerd. De onderhoudbaarheid van installaties verbetert. Hierdoor is het aannemelijk dat de maatregel een positief effect heeft op de kosten die gepaard gaan met onderhoud van de installaties.

De maatregel wordt al toegepast op het project A16 Rotterdam.

Klimaatinstallaties worden vaak een-op-een vernieuwd zonder na te denken over alternatieven. Verduurzamen van het gebouw biedt kansen om de klimaatinstallatie en energieverspilling te reduceren en is daarmee onderdeel van R9 (reduce). Wat er met deze maatregel mogelijk is, hangt af van de scope van de renovatie en van de beschikbare vierkante meters in het dienstgebouw. Door betere ruimte-indeling zijn er minder klimaatunits nodig, wat een positief effect heeft op de circulariteit en op het energieverbruik en de geluidsoverlast.

Er kan een deels negatieve impact zijn wanneer de nodige omliggende infrastructuur (kabelgoot, bekabeling, ophangconstructies, isolatiemateriaal et cetera) moet worden aangepast.

Klimaatinstallatie in gebouwen.

71

Er zijn geen belemmeringen vanuit wet- en regelgeving.

De voorwaarden voor het toepassen van de maatregel bestaan uit de onderstaande drie stappen:

1. Het anders indelen van het gebouw, bijvoorbeeld apparatuur die gekoeld dient te worden beneden plaatsen en (bedien)ruimte die verwarmd dient te worden boven plaatsen. De ruimtes kunnen ook efficiënter ingedeeld worden door meerdere apparatuur in dezelfde ruimte te plaatsen.
2. Gebouw beter isoleren.
3. Slimme klimaatinstallatie toepassen, zo kunnen met warmte die vrijkomt van apparatuur andere ruimtes verwarmd worden. Ook kunnen bouwkundigen benaderd worden om de innovaties uit die sector mee te nemen, denk aan geothermie (aardwarmte).

Positieve impact op beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid doordat de klimaatinstallatie minder belast wordt.

Doordat de apparatuur minder belast wordt, zal er minder geluidsoverlast zijn. Verder zorgt de geoptimaliseerde klimaatinstallatie voor schonere lucht in het dienstgebouw.

De weggebruiker merkt weinig van deze maatregel.

TRL 9: de techniek is eenvoudig in te zetten, waarbij kennis vanuit de bouw toegepast kan worden.

De apparatuur zelf is goedkoper aangezien er minder ‘zware’ units nodig zijn. De nodige omliggende activiteiten werken kostenverhogend. De onderhoudskosten worden lager omdat de apparatuur minder wordt belast.

In de bouw zijn volop ontwikkelingen op dit gebied. De maatregel is aangeboden bij de Piet Heintunnel, maar is niet toegevoegd aan de scope in verband met de kosten. Als de kosten verspreid zouden worden over meerdere jaren, zou het financieel aantrekkelijk zijn geweest.

Deze maatregel heeft betrekking op R8 (rethink) en ook stimuleert het R7 (reuse). Er wordt niet voor iedere deelinstallatie een specifieke kabel bedacht, maar minder gevarieerde kabels toegepast. Hierdoor blijft bij komende renovaties de bekabeling makkelijker in gebruik doordat deze niet installatie-specifiek is. Een consequentie hiervan is wel dat er voor sommige objecten meerdere klemmen nodig zijn. Voordeel is dat de gestandaardiseerde kabels uitgewisseld kunnen worden.

Alle installaties waarvoor een kabel nodig is. Deze maatregel is vooral kansrijk bij signaalkabels en de dunnere voedingskabels.

Diverse

Bij bestaande ‘oudere’ tunnels kunnen niet alle kabels hergebruikt worden aangezien voor 2017 geen CPR-normering (brandclassificatie) aanwezig was op de kabels, wat tegenwoordig een eis is. Wanneer er aanvullende eisen komen, kan in gebruik houden van gestandaardiseerde kabels dus lastig zijn, tenzij de beheerder akkoord geeft op het blijven gebruiken van de bestaande bekabeling, bijvoorbeeld zonder CPR-normering. Kabels moeten voldoen aan NEN1010 en NEN3140.

Om kabels te kunnen standaardiseren, dienen er in het voortraject (VO-fase) al duidelijke afspraken te worden gemaakt. Dit betekent dat het ontwerpproces anders ingestoken moet worden (kabelontwerp vanuit geheel, niet vanuit een specifieke installatie). Verder dient er voldoende ruimte beschikbaar te zijn in kasten, zodat er extra klemmen gemonteerd kunnen worden. Ook aan de zijde van de componenten waaraan de kabels gemonteerd moeten worden, moeten er voldoende klemmen beschikbaar zijn.

Bij standaardisatie van kabels zullen de kabels langer in gebruik blijven. Dit brengt mogelijk risico’s met zich mee voor beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid. Impact op beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoud zal minimaal zijn als de kabels goed doorgemeten worden met positieve meetresultaten. Er zijn mogelijk risico’s voor beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoud wanneer kabels hergebruikt worden die niet goed zijn gelegd (geen ‘beschermband’ boven op de kabels).

Indien een van de aders van de kabel niet goed is (door bijvoorbeeld een beschadiging), kan een van de andere aders van de gestandaardiseerde kabel (die afgemonteerd is op een andere klem) gebruikt worden. Problemen kunnen hierdoor sneller opgelost worden, wat een positieve impact heeft op de veiligheid van de tunnel.

Geen impact op de weggebruiker.

TRL 8: de techniek is beschikbaar en eenvoudig toepasbaar. Momenteel wordt er echter door engineers veelal enkel naar hun ‘eigen’ systeem gekeken waarvoor een specifieke kabel wordt bedacht. Het zou goed zijn om dit om te draaien, waarbij engineers uit een gestandaardiseerd ‘assortiment’ van kabels kiezen.

De maatregel zal een kostenverhogend effect hebben bij aanleg omdat er meerdere klemmen nodig zijn in combinatie met kabels met meerdere en dikkere aders. Op onderhoudskosten zal het een positief effect hebben, omdat er minder snel een nieuwe kabel aangelegd hoeft te worden.

Het gebeurt, maar nog te weinig. De maatregel wordt bijvoorbeeld toegepast wanneer een specifieke kabel nodig is van twintig meter waarvoor vanuit een kabelfabrikant een afname vereist is van twee kilometer. In dit scenario wordt er makkelijker gekozen voor een gestandaardiseerde kabel.

De maatregel draagt bij aan R8 (rethink), er worden namelijk andere typen materialen gebruikt. De MKI van koper is ongeveer tweeënhalf keer zo hoog als de MKI van een aluminium kabel. De milieu-impact van een glasvezelkabel is ook een stuk lager ten opzichte van koper. Voor een goede vergelijking is er echter geen data van vergelijkbare kabels beschikbaar in MKI.

Alle installaties waarvoor een kabel nodig is.

Diverse

Kabels moeten voldoen aan NEN1010 en NEN3140.

Allereerst dient aangetoond te worden in hoeverre bestaande kabels niet meer te (her)gebruiken zijn. Pas als nieuwe kabels nodig zijn, valt deze maatregel te overwegen.

Beschikbaarheid: aluminiumkabels zijn qua levensduur gelijk aan koperkabels. De glasvezelkabel heeft een kortere levensduur en dient dus vaker vervangen te worden. Betrouwbaarheid: er is geen impact op het aspect betrouwbaarheid. Onderhoudbaarheid: de levensduur van aluminium- en koperkabels is gelijk. De glasvezelkabels hebben een kortere levensduur. Dit betekent dat de glasvezelkabels vaker vervangen moeten worden.

Zowel met aluminium als glasvezelkabels is er inmiddels ruime ervaring opgedaan, waarbij er geen specifiek impact op de veiligheid bekend is.

Geen impact op de weggebruiker.

TRL 4: in andere sectoren, zoals in de burgerlijke en utiliteitsbouw, wordt glasvezel al breed ingezet. Voor zover bekend is dit bij tunnels nog minder het geval.

Aanschafkosten van zowel aluminium als glasvezel zijn lager dan van koper. Onderhoudskosten voor aluminium zijn vergelijkbaar aan koper. Voor glasvezelkabels geldt dat deze vaker vervangen dienen te worden, waardoor de kosten ook hoger zijn.

Er zijn in de sector wat tegenstrijdige verhalen over het gebruik van aluminium ten opzichte van het conventionele koper. Afhankelijk van de MKI-score moet blijken of het gebruik van aluminium (of hergebruikt aluminium) daadwerkelijk duurzamer is dan koper.

R8 (rethink): de kasten worden van een biobased materiaal gemaakt in plaats van aluminium of staal.

Besturings- en laagspanningskasten.

Diverse

Zolang er aangetoond kan worden dat er wordt voldaan aan de technische eisen die voor het ontwerp van de kasten worden meegegeven, zijn er geen belemmeringen.

Het gebruikte materiaal moet per toepassing aan verschillende eisen voldoen. Indien het om een buitentoepassing gaat, moet het materiaal bijvoorbeeld bestand zijn tegen water en de ondergrond (pH-waarde). Betreft het een kast waar veel in wordt gewerkt, dan is het van belang dat het materiaal voldoende stootvast is. Ook moet het materiaal sterk genoeg zijn om de componenten te kunnen dragen waarmee de kast wordt ingericht.

De biobased kasten hebben geen invloed op de beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid van de tunnel.

Nader onderzoek en praktijktesten moeten dit nog uitwijzen.

Naar verwachting geen impact op de weggebruiker.

TRL 3: er is door de Verschilmakerij een eerste prototype gemaakt die de komende tijd verder ontwikkeld en getest wordt. Dit prototype is gemaakt van rijstvlies-panelen en een stalen frame. Op het dak van de kast is ruimte voor een bak om planten in te laten groeien.

Er zijn nog geen kostenkengetallen beschikbaar. Nader onderzoek en praktijktesten moeten uitwijzen welke kostenverhogende dan wel verlagende effecten er zijn.

De Verschilmakerij heeft een biobased buitenopstelling-kast en technische installatiekast ontwikkeld. Hier is nu een versie van gebouwd en deze wordt de komende periode verder getest en verbeterd.

De maatregel heeft betrekking op R8 (rethink). De meeste installaties werken op DC, dus als het voedingssysteem DC aanbiedt, zijn AC-DC-omzetters overbodig. Hierdoor zijn er minder componenten noodzakelijk. Een DC-oplossing resulteert in minder koperbekabeling (dunnere kabels).

Nagenoeg alle TTI’s.

Diverse

Er zijn geen belemmeringen vanuit wet- en regelgeving.

De keuze voor wisselspanning is ‘ingebakken’. Het maken van een andere keuze voor het energiesysteem en de componentenselectie zal inspanning vereisen.

Het gebruik van minder componenten verhoogt de betrouwbaarheid en beschikbaarheid. Positieve impact op de onderhoudbaarheid, doordat het aantal omzetters is verminderd waardoor er minder onderhoud nodig is.

Positieve impact op veiligheid door afname elektrocutiegevaar omdat meerdere installatie onder 50V DC werken in plaats van 230 of 400 V AC.

Geen impact op de weggebruiker.

TRL 8: het principe wordt momenteel al toegepast op de A16 Rotterdam vanuit het oogpunt van energiebesparing. De reden dat de maatregel nog geen TRL 9 heeft, is omdat de maatregel nog niet in de gehele markt wordt toegepast. Het aanbod van energieontwerpers voor DC is momenteel nog beperkter dan voor AC-systemen. Er is veel expertise in andere branches aanwezig; onder andere bovenleidingen (ProRail) zijn hoofdzakelijk DC.

Het is een technische architectuurkeuze. Bij nieuwbouw heeft dit een goede propositie. Bij renovatie is het afhankelijk van de omvang van de te vervangen installaties.

Bij het project A16 Rotterdam wordt het principe van gelijkspanning momenteel al toegepast. In de Telecom werkt alles al op gelijkspanning, er is al veel kennis beschikbaar in andere branches.

De maatregel heeft betrekking op R8 (rethink). Door een slimmere configuratie voor de distributie van energie en data in de dienstgang kan er flink bespaard worden op de bekabeling. De verwachting is circa 30% reductie in koper.

Bijna alle installaties die componenten hebben in de verkeersbuizen, vluchtgangen en dienstgangen.

Diverse

Er zijn geen belemmeringen vanuit wet- en regelgeving.

Toepassing van de maatregel vereist geen bijzondere voorwaarden. De maatregel is maximaal van nut indien deze toegepast wordt bij een renovatie of vervanging van alle TTI met componenten.

Omdat er door meerdere systemen gebruikgemaakt wordt van dezelfde kabels en voorzieningen, zijn er mogelijk nadelige gevolgen ten aanzien van de beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid. Denk hierbij aan het uitvallen van meerdere systemen als gevolg van het falen van een enkel onderdeel of het niet-beschikbaar zijn van meerdere systemen bij onderhoud.

Mogelijk ontstaat er nadelige impact op de veiligheid wanneer meerdere systemen uitvallen als gevolg van het falen van een enkel onderdeel of het niet-beschikbaar zijn van meerdere systemen bij onderhoud.

Geen impact op de weggebruiker.

TRL 5: de nodige technologieën werken onder relevante omstandigheden. Verwachting is dat deze maatregel snel naar TRL 9 kan worden opgeschaald, omdat het gaat om het slim combineren van bestaande technologieën.

De verwachting is dat de kosten aanmerkelijk lager zullen zijn in verhouding tot de conventionele configuratie.

De maatregel gaat waarschijnlijk toegepast worden bij de tunnels van het Project tunnelrenovaties Zuid-Holland (PTZ). Daar is de maatregel nog in ontwikkeling.

Door het aanleggen van een ondergronds buizennetwerk, bestaande uit mantelbuizen en trekputten, kunnen kabels die niet meer nodig zijn makkelijker onbeschadigd worden verwijderd. De bekabeling is daardoor beter geschikt voor hergebruik (R7). Tevens nemen graafwerkzaamheden hierdoor af, wat resulteert in minder werk en CO2-reductie. Ook worden eventuele graafschades aan kabels op deze manier voorkomen.

Kabeltracés, kabelgoten en ladders.

92

Er zijn geen belemmeringen vanuit wet- en regelgeving zolang de kabels blijven voldoen aan NEN1010 en NEN3140.

Er moet ruimte beschikbaar zijn om de kabelinfra te centraliseren in een netwerk. Het kabelverloop en de detaillering moeten nader worden uitgewerkt.

Zowel de beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid zullen verbeteren doordat de kabels beter bereikbaar zijn voor onderhoud en vervanging.

De maatregel verhoogt de veiligheid voor weggebruikers (minder hinder) en beperkt het risico op graafschade (minder falen van systemen).

Hinder zal afnemen: minder graafwerkzaamheden en de renovatietijd wordt verkort. Het is wel van belang de trekputten aan te brengen in de nabijheid van kasten waar ze zonder hinder te bereiken zijn.

TRL 9: buizen in mantelbuizen leggen, gebeurt al, maar voor een ander doel dan circulariteit. Het aanleggen van leidingen in distributiebuizen is nog minder ver ontwikkeld (TRL 6). Mantelbuizen zijn ook niet op tekeningen terug te vinden als distributiebuizen. De maatregel is gemakkelijk toe te passen: begin al met de delen waar graafwerkzaamheden voor nieuwe kabeltracés nodig zijn.

Implementatie van deze maatregel brengt extra kosten met zich mee. De gerecyclede kunststof mantelbuizen en trekputten zijn echter relatief goedkoop. Renovaties, aanpassingen en uitbreiding van systemen waarvoor nieuwe kabels nodig zijn, kunnen worden voorbereid. De maatregel vermindert graafwerk, en kabels hoeven niet meer ingemeten te worden.

Onbekend.

Deze maatregel draagt bij aan R7 (reuse). In de meeste tunnels worden RVS (316) of thermisch verzinkte kabelgoten toegepast, die veelal een langere levensduur hebben om de grote renovatieperiode te kunnen overbruggen (vijftien jaar). In het middentunnelkanaal zijn de omgevingsinvloeden minder ten opzichte van de verkeersbuizen, dus zeker op deze locaties zullen kabelgoten en leidingen langer kunnen meegaan.

Kabeltracés, kabelgoten en ladders.

92

Er zijn geen belemmeringen vanuit wet- en regelgeving zolang de kabel voldoen aan NEN1010 en NEN3140.

De staat van het product dient zodanig te zijn dat minimaal de eerstvolgende renovatieperiode kan worden overbrugd. Hiervoor dient er bij thermisch verzinkt materiaal (THMZ) gekeken te worden naar de zinklaagdikte om er zeker van te zijn dat de kabelgoot minimaal nog vijftien jaar meekan. Ook moet gecontroleerd worden of de kabelgoot voldoet aan de vullingsgraad met reserveruimte.

Verder moeten de bestaande kabelgoten en leidingen toereikend zijn voor de nieuw aan te brengen bekabeling. Het is ook van belang dat de her te gebruiken kabelgoten en leidingen zicht buiten het profiel van vrije ruimte bevinden.

Beschikbaarheid en betrouwbaarheid: bij hergebruik is er het risico dat onderdelen in de praktijk toch minder lang mee gaan dan beoogd. Onderhoudbaarheid: geen aanpassing van de kabelgoot scheelt in onderhoudswerkzaamheden, wel is er een risico ten aanzien van de levensduur, waardoor er mogelijk al eerder onderhoud nodig is.

Wanneer de levensduur in de praktijk korter is dan beoogd, kan dit mogelijk impact hebben op de veiligheid.

Door het onverwacht uitvallen van kabels en of leidingen kan de weggebruiker hinder ondervinden.

TRL 8: in de bouwsector zijn voorbeelden bekend waarbij bestaande kabelgoten worden hergebruikt of zelfs teruggenomen. In de tunnelwereld is dit nog minder het geval, maar de kennis is aanwezig.

De maatregel werkt kostenverlagend, aangezien de kabelgoten en leidingen worden hergebruikt. Wel kunnen de aanvullende onderzoeken die nodig zijn om de levensduur aan te tonen extra kosten met zich meebrengen.

Onbekend.

R7 (reuse): de beschikbaarheid van een matchmakingsplatform faciliteert hergebruik tussen projecten. Hiermee kan de productie van nieuwe installaties of componenten worden voorkomen.

Alle systemen die voor hergebruik in aanmerking komen. Installaties en of componenten moeten dus schadeloos te demonteren (en hermonteren) zijn, en genoeg gestandaardiseerd zijn om opnieuw toe te passen.

Diverse

Voor het matchingplatform zelf is wet- en regelgeving geen belemmering, maar voor herinzet van gebruikte installaties of componenten is dat anders. Inkoopbeleid en prestatie-eisen van de opdrachtgever zijn de grootste belemmerende factoren. Data compliance (aantoonbaarheid van inzet) en het ontbreken van regelgeving op het gebied van hergebruik werken belemmerend.

Een matchmakingsplatform leidt niet automatisch tot matches. Een belangrijke voorwaarde is het detailniveau van de aangeboden informatie. Pas wanneer er wordt voorzien in de informatiebehoefte van de verschillende ketenpartners wordt de kans op hergebruik daadwerkelijk vergroot. Ook moet het gebruik van het liefst één type matchmakingsplatform worden opgenomen als eis om voldoende vraag en aanbod te kunnen genereren.

Beschikbaarheid: door het platform zijn er meerdere onderdelen vanuit andere tunnels beschikbaar, wat een positieve impact op de beschikbaarheid geeft. Betrouwbaarheid: het platform geeft beter inzicht in de eigenschappen en aanwezigheid van installaties. Onderhoudbaarheid: de beschikbaarheid van (reserve)onderdelen kan tevens een positieve impact hebben op de onderhoudbaarheid.

Geen negatieve impact op veiligheid.

Geen impact op de weggebruiker.

TRL 8: er zijn meerdere aanbieders van matchmakingsplatform beschikbaar. Deze platforms zijn momenteel voornamelijk ingericht voor andere sectoren en voorzien nog niet in matchmaking van TTI. Met relatief eenvoudige aanpassingen kunnen huidige platforms hiervoor worden ingericht.

De kosten voor een licentie van een matchmakingsplatform zijn relatief beperkt (circa € 1000 per jaar). Wel moeten er nog kosten gemaakt worden voor het verder inrichten van bestaande platforms op TTI.

Er zijn voor de bouwsector diverse matchmakingsplatform in opkomst. Voorbeelden hiervan zijn Insert en Duspot. Voor de TTI’s kan aangesloten worden op deze bestaande matchmakingsplatform. Dit bespaart tijd voor het verwerven van gebruikers en opbouwen van het platform.

R7 (reuse): een materialenpaspoort wordt toegepast om (toekomstig)hergebruik van materialen zoveel mogelijk te stimuleren. Ook kan het onderhoud en vervanging vereenvoudigen (R6). Het paspoort geeft inzicht in de eigenschappen, locatie en herkomst van de installatie op de verschillende decompositieniveaus. Hiermee kan de productie van nieuwe materialen en onnodig energieverbruik worden voorkomen.

Alle TTI.

Diverse

Momenteel zijn er slechts leidraden die beschrijven hoe de inhoud van paspoorten kan worden vormgegeven (zie de CB’23 Leidraad Paspoorten voor de bouw). Toekomstige wet- en regelgeving gaat hier mogelijk verandering in brengen (denk onder andere aan de Europese verordening bouwproducten, CPR).

Materialenpaspoorten kunnen voor alle technische installaties worden toegepast. Hier kan veel informatie in worden verzameld. Een belangrijke voorwaarde om de bruikbaarheid in de praktijk te borgen, is dat ze moeten voorzien in de informatiebehoefte van alle ketenpartners ten aanzien van de specifieke installatie of het installatie-component. De paspoortentool van CB’23 biedt hiervoor een mooi handvat.

Geen negatieve impact op beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid. Als de paspoorten goed zijn bijgehouden, kunnen deze aspecten juist positief beïnvloed worden doordat snel gehandeld kan worden vanuit het beschikbare aanbod installaties.

Geen negatieve impact op veiligheid.

Geen impact op de weggebruiker.

TRL 9: materiaalpaspoorten en oogstkaarten zijn reeds voor verschillende tunnels uitgewerkt.

De maatregel werkt kostenverlagend, aangezien hergebruik meer wordt gestimuleerd. Het opstellen van een materialenpaspoort kost geld, maar de verwachting is dat de winst door hergebruik dit ruimschoots goedmaakt. Het is daarvoor wel van belang dat er voldoende informatie wordt vastgelegd. kan kostenverhogend werken wanneer veel van de informatie onvoldoende is vastgelegd.

Materialenpaspoorten in tunnels voor tunneltechnische installaties worden steeds gebruikelijker, vooral vanwege de groeiende aandacht voor duurzaamheid en de circulaire economie. Als voorbeeld wordt voor de nieuwe A16 Rotterdam voor alle tunneltechnische installaties een materialenpaspoort bijgehouden. Ook zijn er voor verschillende tunnels (onder andere de Noordtunnel, Kiltunnel, Roertunnel en Swalmentunnel) oogstkaarten en/of herbruikbaarheidsscans opgesteld.

Deze maatregel draagt voornamelijk bij aan R7 (reuse). Indirect levert deze maatregel ook een bijdrage aan R6 (repair) en R2 (recycle). Door installatie-componenten losmaakbaar te ontwerpen en uit te voeren, wordt toekomstig hergebruik hiervan bevorderd. Ook heeft de maatregel een positief effect op de onderhoudbaarheid van de componenten, doordat deze veelal eenvoudiger te vervangen en dus bereikbaar te maken zijn. De vervanging van volledige installaties kan hiermee zoveel mogelijk worden voorkomen. Ten aanzien van recycling heeft dit een positieve uitwerking in het kunnen scheiden van de verschillende materialen.

Alle TTI.

Diverse

Momenteel ontbreekt het vooral aan richtlijnen en normen waarmee losmaakbaarheid goed kan worden vormgegeven en gekwantificeerd. Ook de waardering binnen projecten is hierdoor onderbelicht. De eerste uitwerking van de uniforme meetmethode voor losmaakbaarheid in de GWW kan hierin een potentieel handvat bieden. Deze richt zich momenteel voornamelijk op bouwdelen binnen kunstwerken. Installaties of installatie-componenten zijn nog niet voorzien.

Het is van belang om tot overeenstemming te komen over het begrip ‘losmaakbaarheid’. Wanneer is een installatie losmaakbaar genoeg om toekomstig hergebruik te bevorderen? En hoe kan losmaakbaarheid gekwantificeerd worden? Dit zijn beide essentiële vragen waarop antwoord gevonden moet worden voordat losmaakbaarheid als eis kan worden meegenomen in projecten. De grote renovatieopgave geeft echter ook een kans om losmaakbaarheid vanuit het oogpunt van vervangbaarheid te implementeren. Van belang hierbij is om naast een montagehandleiding ook een demontagehandleiding te verlangen van bouwers en leveranciers.

In de basis hoeft een losmaakbare oplossing voor installaties of installatie-componenten geen afbreuk te doen aan beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid. Het is hiervoor van belang dat de juiste ontwerpkeuzes worden geborgd; dat is niet anders bij een traditionele oplossing. Losmaakbaarheid kan wel een positief effect hebben op beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid. Met het losmaakbaar ontwerpen van installaties wordt namelijk ook de onderhoudbaarheid en hiermee indirect ook de beschikbaarheid en betrouwbaarheid bevorderd. Wanneer installaties of installatie-componenten losmaakbaar zijn, zullen onderdelen ook eenvoudiger te vervangen zijn. Hierbij kan bij een calamiteit eenvoudiger worden ingegrepen.

Een losmaakbaar ontwerp zal eerder een positief dan een negatief effect hebben op de veiligheid, vanwege de betere vervangbaarheid van onderdelen.

De impact voor de weggebruiker zal zich hooguit beperken tot visuele aspecten. Doordat bij losmaakbare toepassingen installaties of installatie-componenten in mindere mate worden weggewerkt, zullen onderdelen veelal meer in het zicht komen.

Het aspect losmaakbaarheid is nog een relatief nieuw principe. Vanuit het oogpunt van onderhoudbaarheid zijn er enkele ‘semi-losmaakbare’ toepassingen van installaties bekend. De algehele ontwikkeling staat hiermee nog in de kinderschoenen en kan worden ingeschaald op TRL 4.

Kostenkengetallen ten aanzien van losmaakbare oplossingen voor installaties of installatie-componenten zijn niet dan wel beperkt voorhanden. In algemene zin geldt dat het anders ontwerpen een kostenverhogend effect kan geven. Echter, tijdens het onderhouds- en demontageproces brengt de maatregel kostenbesparingen met zich mee.

Recent is een eerste editie van de uniforme meetmethode voor losmaakbaarheid in de GWW gepubliceerd. Deze richt zich momenteel vooral op kunstwerken. Een pilot dan wel verdere uitwerking voor installaties of installatie-componenten zou een positieve bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling van deze maatregel. Zie als inspiratie de NTA beweegbare bruggen.

Door de producent eigenaar te laten blijven van de producten wordt verspilling van materialen beperkt en worden materialen ingezet die passend zijn voor de beoogde levensduur vanwege het oog op terugname en toekomstig hergebruik. De maatregel heeft hierdoor betrekking op R7 (reuse) en draagt indirect ook bij aan R6 (repair). In de handreiking Infra as-a-service, zijn de eerste successen en geleerde lessen beschreven.

Het as-a-serviceconcept wordt gezien als een nieuwe samenwerkingsvorm en contractmodel om de circulariteit in de infrasector vlot te trekken en te versnellen. Wanneer opdrachtgevers een installatie uitvragen als dienst, en het eigendom van de installatie naar de opdrachtnemer gaat, ontstaat er voor de aannemer de mogelijkheid om naar eigen inzicht duurzame keuzes te maken en waardevermeerdering van de asset te bewerkstelligen. Door het economisch eigendom neer te leggen bij de opdrachtnemer, worden er niet alleen duurzame keuzes gemaakt die van nut zijn bij aanleg en renovatie, maar die gedurende de hele levenscyclus impact hebben. De aannemer heeft er als eigenaar/beheerder zelf direct belang bij om duurzame, hoogwaardige en onderhoudsarme materialen toe te passen. De gedachte is dat de opdrachtnemer daarmee zijn onderhoudskosten verlaagt, de materialen na de levensduur hoogwaardig kan hergebruiken of deze voor de maximale prijs van de hand kan doen.

Alle TTI.

Diverse

Deze benadering past niet binnen de huidige contractbenadering en aanbestedingswetten. Wel is er ervaring met DBFM-trajecten waarbij leveranciers voor een langere periode in de vorm van garantie verantwoordelijk blijven voor de installaties en het onderhoud hieraan. Hierbij blijft het eigenaarschap echter nog niet bij de leverancier.

Producten moeten teruggenomen worden door leveranciers aan het einde van de levensduur en in eigendom blijven van leveranciers dan wel aannemers. Zowel marktpartijen als de aanbestedingswetten moet hierop worden aangepast. Een belangrijk discussiepunt is onder andere de (rest)waardebepaling van de installatie-componenten.

Beschikbaarheid en betrouwbaarheid: doordat een leverancier bijvoorbeeld verantwoordelijk wordt voor het leveren van licht in plaats van verlichting, is de verwachting dat er meer inzet komt vanuit de leverancier om de beoogde functie van de installatie beschikbaar te houden. Onderhoudbaarheid: doordat de leverancier de verantwoording draagt over het functioneren van de installatie in plaats van de leverantie, is de verwachting dat er hiermee ook meer zorg ontstaat voor het onderhoud.

Door de producent eigenaar te laten blijven en via het contract eisen te stellen aan beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid zal de maatregel een positieve impact hebben op veiligheid.

Geen impact op de weggebruiker.

TRL 5: in andere industrieën wordt het as-a-serviceconcept steeds meer toegepast, in de tunnelsector is dit nog minder het geval. Wel is er ervaring met DBFM-projecten met garantiestellingen en borging van instandhouding, reparatie en onderhoud. Het eigenaarschap blijft daarbij nog niet in handen van de leverancier.

Er zijn momenteel nog geen kostenkengetallen beschikbaar over as-a-serviceconcepten in tunnels in vergelijking met ‘business as usual’. Daarnaast zijn de kosten erg installatie-afhankelijk. Nader onderzoek en praktijkcasussen moeten meer duidelijkheid verschaffen over de uiteindelijke kosten.

Voor diverse DBFM-projecten zijn er al installaties geleverd waarbij met de maatregel is geëxperimenteerd, bijvoorbeeld door via garantie de instandhouding van de installaties gedurende 20-24 jaar te borgen. Daarnaast vallen reserve-onderdelen, reparatie, vervanging en tweede- en derdelijnsonderhoud onder een vast bedrag per jaar.

In het programma de Circulaire Weg is het as-a-serviceconcept binnen zeven praktijkcasussen onderzocht (samenwerking tussen Dura Vermeer, gemeente Amsterdam, gemeente Amersfoort, gemeente Utrecht, provincie Noord-Brabant, provincie Noord-Holland, provincie Overijssel, TU Delft, ABN AMRO, Nederlandse Waterschapsbank en Sweco Nederland).

Deze maatregel heeft betrekking op R4 tot en met R7 (remanufacture, refurbish, repair en reuse). Het doel van het proces is om de aannemer te stimuleren om tot een zo hoogwaardig mogelijke vorm van hergebruik te komen. Door dit standaard in de contracten voor tunnelrenovaties te verwerken, ontstaat een impuls voor marktpartijen om dit op te pakken. Concreet is hiervoor nodig:

• Een vastgestelde werkwijze voor de circulariteits- en herbruikbaarheidsscan, dit geeft zicht op de potentie voor hergebruik.
• Definitie van wanneer iets ‘scoort’: op basis van potentie, stap naar volgende niveau en daadwerkelijk hergebruik.
• Manier voor aannemer om dit aan te tonen en voor opdrachtgever om dit te controleren.

Alle TTI.

Diverse

Wet- en regelgeving is in het algemeen ingericht op het inzetten van nieuwe installaties. Daarmee kan het lastig zijn om aan te tonen dat gebruikte installaties (of installaties die gebruikte onderdelen bevatten) voldoen aan wet- en regelgeving. Daadwerkelijk hoogwaardig hergebruik kan daardoor onmogelijk blijken of een lange doorlooptijd hebben. Daarnaast kunnen er materialen zijn gebruikt die in actuele wet- en regelgeving niet meer zijn toegestaan.

De betreffende opdrachtgever moet contracttekst uitwerken en een contractbeheersingsaanpak voorbereiden voordat deze maatregel kan worden ingezet.

Hergebruik kan mogelijk impact hebben op beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid. Dit zal per situatie moeten worden overwogen en eventueel uitgewerkt.

Geen impact; de mogelijke impact moet worden ondervangen in toetsing vooraf van de hergebruikte onderdelen en het daaruit volgende ontwerp.

Geen impact; de mogelijke impact moet worden ondervangen in toetsing vooraf van de hergebruikte onderdelen en het daaruit volgende ontwerp.

Voor een procesvoorstel is dit moeilijk in te schatten. In algemene zin bevindt de maatregel zich in de ontwikkelfase. De juiste aanpak (contractteksten, werkwijze contractbeheersing) moet nog worden vastgesteld en getoetst. Dit kan op basis van de beschikbare kennis en informatie. Daarna is het een kwestie van continu verbeteren op basis van opgedane ervaringen en ontwikkelingen in de markt.

Kostenverlagend doordat er minder materiaal nodig is. Kostenverhogend door benodigde onderzoek.

Nebest maakt in opdracht van Rijkswaterstaat lesmodules voor het uitvoeren, inzetten en inkopen van de herbruikbaarheidsscan. Dit gebeurt in aanvulling op een activiteitspecificatie en een handleiding.

Deze maatregel heeft betrekking op R5 (refurbish), R6 (repair), en R7 (reuse). Vrijkomende installaties of componenten kunnen potentieel worden hergebruikt op andere projecten, na eventuele reparatie of refurbishment. Hiermee wordt het gebruik van nieuwe grondstoffen op deze projecten voorkomen.

Tunnelventilator. Na pilot ook andere TTI betrekken.

36

Inkoopbeleid en prestatie-eisen van de opdrachtgever kunnen een belemmerende factor zijn. Het is daarnaast de vraag of er methoden, normen of richtlijnen zijn voor het eenduidig vaststellen van de werking en restlevensduur van tunnelventilatoren of onderdelen daarvan, waarmee de kwaliteit in voldoende mate kan worden vastgesteld.

Betrokkenheid van de verschillende stakeholders en partijen. Denk aan:

• Aannemer (verwijderen installatie)
• Leverancier (transport en refurbishment)
• Installateur en leverancier (keuring en testen installatie)
• Beheerder op oude locatie (revisie op beschikbaarheidseisen installatie)
• Beheerder nieuwe locatie (opnieuw inzetten tweedehands installatie)

Zonder meer hergebruiken van bestaande installaties of onderdelen kan impact op beschikbaarheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid hebben. Het is onderdeel van de pilot om duidelijk te krijgen hoe deze impact kan worden beheerst.

Zonder meer hergebruiken van bestaande installaties of onderdelen kan impact op veiligheid hebben. Het is onderdeel van de pilot om duidelijk te krijgen hoe deze impact kan worden beheerst.

Zonder meer hergebruiken van bestaande installaties of onderdelen kan impact op de weggebruiker hebben. Het is onderdeel van de pilot om duidelijk te krijgen hoe deze impact kan worden beheerst.

Momenteel TRL 3. Om de maatregel naar een hoger niveau te krijgen, is het van belang om een succesvolle pilot uit te voeren.

De kosten van een pilot zijn relatief beperkt. De kosten voor de maatregel zijn afhankelijk van het type installatie en kunnen nu nog lastig worden ingeschat.

Voor de renovatie van de TTI van de A73-tunnels is een circulariteitsscan uitgevoerd. Bij deze renovatie komen tunnelventilatoren vrij. Dit kan een goed startpunt zijn voor deze pilot.

Deze maatregel draagt voornamelijk bij aan R6 (repair) en R7 (reuse). Defecte componenten kunnen eenvoudig uitgewisseld worden en worden gerepareerd. Dit beperkt de inzet van nieuwe grondstoffen door het verlengen van de levensduur en hergebruik.

Met name de fysieke interfaces, stekkers en vervangende units.

Diverse

Er zijn geen belemmeringen vanuit wet- en regelgeving.

Er zijn standaardafmetingen en -koppelingen tussen de verschillende componenten nodig om de onderdelen makkelijk uitwisselbaar en vervangbaar te laten zijn. Componenten moeten door middel van clips of enkele schroeven los te maken zijn, zodat deze daadwerkelijk los te halen zijn zonder de volledige installatie los te halen.

Beschikbaarheid: deze maatregel minimaliseert de functiehersteltijd waarmee de beschikbaarheid verhoogd wordt. Betrouwbaarheid: een positief effect op de betrouwbaarheid doordat onderhoud en reparatiewerkzaamheden sneller gedaan kunnen worden. Onderhoudbaarheid: een positief effect op de onderhoudbaarheid doordat de functiehersteltijd afneemt.

De maatregel heeft een positieve impact op veiligheid. Functieherstel is verbeterd, de veiligheidsfunctie krijgt hierdoor een verhoogde beschikbaarheid. Reparatie en uitwisseltijdsduur in de tunnel is verminderd, wat de veiligheid van medewerkers verhoogd.

Minder hinder voor de weggebruiker door kortere hersteltijden.

TRL 6: het aspect losmaakbaarheid is nog een relatief nieuw principe in de tunnelwereld. Vanuit het oogpunt van onderhoudbaarheid zijn er enkele ‘semi-losmaakbare’ toepassingen van installaties bekend, maar zeker nog niet voor alle installaties of installatie-componenten.

Bij aanleg is dit een kostenverhogende maatregel. Het vereist meer voorbereiding, zowel in ontwerp als logistiek (onder andere bekabeling in juiste lengtes en prefab). De kosten voor de onderhoudsfase en demontage worden lager, vanwege de simpelere, minder arbeidsintensieve handelingen.

Onbekend.

Door het ontwerp van een systeemkast aan te passen, kan deze achteraf eenvoudiger gerefurbisht worden (R5). Indien nieuwe kasten overgedimensioneerd worden, kunnen meerdere onderdelen tussentijds geplaatst of vervangen worden, wat zich zal terugverdienen over een langere termijn. Bestaande kasten kunnen hierdoor veelal worden hergebruikt, waarbij enkel het binnenwerk vernieuwd wordt. Als hier bij het ontwerp van nieuwe kasten rekening mee wordt gehouden, dan vergroot dit tevens de mogelijkheden bij volgende renovaties R10 (refuse).

Hardwarekasten.

Diverse

Wet- en regelgeving maakt het niet altijd mogelijk om kasten te hergebruiken. Voor de eisen waaraan bij hergebruik niet voldaan kan worden, moet een afwijking opgesteld worden.

Als een bestaande kast hergebruikt wordt, moet deze wel de tijdsperiode tot aan de eerstvolgende halen. Aanvullend dient het ontwerpproces anders ingericht te worden: het kastenontwerp vanuit het geheel bezien en niet vanuit een specifieke installatie.

Beschikbaarheid en betrouwbaarheid: de kast hoeft niet direct vervangen te worden, wat een positieve impact heeft. Wel is het de vraag of de systeemkast de volgende onderhoudstermijn haalt; dit kan mogelijk impact hebben op betrouwbaarheid. Onderhoudbaarheid: door er rekening mee te houden in het ontwerp, neemt de onderhoudbaarheid toe.

Deze maatregel heeft geen invloed op de veiligheid, mits de materialisatie is afgestemd op de langere levensduur.

Geen impact op de weggebruiker.

TRL 7: deze maatregel is eenvoudig toepasbaar, maar wordt zeker nog niet altijd toegepast in verband met de gestelde eisen vanuit de opdrachtgever.

Indien er meer ruimte in de kast wordt ontworpen dan initieel nodig is, vraagt dit meer investeringen. Daarnaast zijn er, indien de systeemkast langer in gebruik blijft, hogere kosten tijdens het onderhoud. Er worden echter ook kosten bespaard doordat er geen nieuwe kast nodig is als er een extra PLC geplaatst moet worden of de kast nog een onderhoudstermijn meekan.

Onbekend.

Deze maatregel heeft betrekking op R5 (refurbish), R6 (repair) en R7 (reuse). De slagbomen kunnen naar wens en behoefte opnieuw gecoat worden om ze er weer als nieuw uit te laten zien, en om het onderliggende staal de volledige levensduur mee te geven. Hiermee wordt de productie van nieuwe grondstoffen voorkomen.

Slagbomen.

45

Inkoopbeleid van de opdrachtgever is de grootste belemmerende factor. Ook ontbreken normen voor het eenduidig vaststellen van de restlevensduur van afsluitbomen en het hergebruik hiervan.

Geoogste slagbomen moeten nog steeds voldoen aan huidige eisen ten aanzien van veiligheid en de beoogde levensduur. Daarnaast moet het softwarepakket aansluiten op de huidige norm.

Beschikbaarheid en betrouwbaarheid: door het langer behouden dan wel hergebruiken van bestaande afsluitenbomen kan de beschikbaarheid en betrouwbaarheid afnemen doordat de exacte levensduur mogelijk onzeker is. Onderhoudbaarheid: mogelijk is er meer onderhoud nodig tijdens de tweede levenscyclus in verband met het langer behouden van de afsluitbomen.

Geen negatieve impact op veiligheid, mits er geen afbreuk is ten aanzien van de betrouwbaarheid door kortere levensduur.

Geen negatieve impact op weggebruiker, mits er geen afbreuk is ten aanzien van de betrouwbaarheid door kortere levensduur.

Opnieuw coaten van staalproducten wordt al gedaan in de GWW (lichtmasten, geleiderail). De toepassing in tunnels zal niet heel anders zijn. Momenteel wordt het hergebruiken van bestaande afsluitbomen in tunnels echter nog weinig toegepast. Het TRL wordt hierdoor op 6 ingeschaald

Voor kleine oplages zullen de kosten hoger uitvallen in vergelijking met een nieuwe afsluitboom.

Onbekend.

Deze maatregel heeft betrekking op R5 (refurbish) en R7 (reuse). Door de materialen te hergebruiken en deze lokaal te laten refurbishen, hoeven er geen nieuwe materialen te worden geproduceerd. Het metaal kan vaak nog tientallen jaren mee; alleen de opdruk is aan vervanging toe.

Alle bebording in de tunnel, afslagborden, hectometerpalen, fotoluminiserende borden (nalichtend), noodarmaturen, hulppostarmaturen en armaturen middentunnelkanaal.

53 en 94

Inkoopbeleid van de opdrachtgever is de grootste belemmerende factor.

Geoogste tunnelbebording moet nog steeds voldoen aan de eisen ten aanzien van veiligheid en de beoogde levensduur.

Beschikbaarheid en betrouwbaarheid: door het langer behouden en hergebruiken van bestaande tunnelbebording kan de beschikbaarheid en betrouwbaarheid afnemen doordat de exacte levensduur mogelijk onzeker is. Onderhoudbaarheid: mogelijk is er meer onderhoud nodig tijdens de tweede levenscyclus in verband met het langer behouden van de tunnelbebording.

Geen negatieve impact op veiligheid.

Geen negatieve impact op weggebruiker.

TRL 8: er zijn al aanbieders voor het refurbishen van tunnelbebording. Het is in de praktijk ook al op kleine schaal toegepast in de tunnel. Bij onder andere verkeersborden gebeurt dit al op grote schaal.

Voor kleine hoeveelheden zullen de kosten hoger uitvallen; de meerkosten bij grote aantallen zijn beperkt.

Agmi Traffic heeft op kleine schaal een aantal tunnelborden (coderingen) gerefubished. Op grote schaal gebeurt dit al bij opdrachtgevers buiten de tunnels, denk aan verkeersborden, blauwe borden voor gemeenten en Rijkswaterstaat.