Innovatief denken volgens Schreudersstudieprijskandidaten

Stel, door creatief te denken kunnen we inderdaad meer bereiken met minder middelen. Dan is natuurlijk de vraag: hoe denk je creatief? Hoe kom je op het idee voor een innovatieve oplossing? We vroegen het de mensen die in 2008 en 2010 meededen aan de Schreudersstudieprijs. Deze prijs is tenslotte speciaal ingesteld voor afstudeeronderzoeken die zich richten op inventief ondergronds ruimtegebruik.

Waarom heb je dit vraagstuk onderzocht?

Een afstudeerder is relatief vrij bij het kiezen van een onderzoeksonderwerp. Waarom kozen deze mensen voor een onderzoek gericht op ondergronds ruimtegebruik? Een veelgehoord antwoord is fascinatie: de inzenders voelden zich aangetrokken tot het onderwerp en wilden daarom op dit vlak een bijdrage leveren. Pank van ’t Hoog was bijvoorbeeld altijd al gefascineerd door ondergrondse openbare ruimtes, met metrostations in het bijzonder. Dat was voor hem de aanleiding om een nieuw ontwerp te maken voor metrostation Weesperplein.

In sommige gevallen zag de afstudeerder in ondergronds ruimtegebruik de oplossing voor een concreet probleem. Zo koos Mark van Westerlaak voor een ondergronds informatiecentrum omdat een bovengrondse oplossing niet paste binnen de kleinschalige, groene campus van de TU Eindhoven. Jeroen Derksen en David Windt hadden in Haarlem met een vergelijkbare situatie te maken: daar bleek het toevoegen van een bovengronds programma lastig en wellicht niet eens gewenst.

Andere inzenders wilden laten zien hoe de boven- of ondergrondse leefomgeving erop vooruitgaat als je de ondergrond op een vernieuwende manier benadert. Michael Assal bedacht een luchthavenconcept met ondergrondse pieren: efficiënter voor het afhandelen van vliegtuigen en prettiger voor de passagiers in de terminal.

Hoe ben je tot jouw oplossing gekomen?

Globaal gezien begonnen alle Schreudersstudieprijskandidaten met een grondige analyse van de onderzoeksvraag: wat is precies het probleem, wat willen ze bereiken? Hier volgde dan ‘vanzelf’ de innovatieve oplossing uit. Miel Steeghs wilde bijvoorbeeld de omgeving in haar waarde laten, waardoor hij uitkwam op een ondergronds casino. De ingang van het gebouw volgde daarnaast uit de gridlijn van de stad. Het ondergrondse theater en stationsplein van Jeroen Derksen en David Windt ontstonden op een soortgelijke manier. De vaak grote gesloten gevels van theaters zijn bovengronds niet altijd mooi en openbare ruimtes (pleinen e.d.) moeten meestal open blijven. Ondergronds bouwen bracht de oplossing.

Soms was het gebruik van de ondergrond alleen al innovatief omdat het nooit eerder in een dergelijke situatie was toegepast. Dat was onder meer het geval bij Saartje van der Made die een ondergronds uitvaartcentrum ontwierp. Maar ook in deze gevallen was de afstudeerder van mening dat het ondergronds gaan een logische en wellicht de beste oplossing was voor het onderzoeksvraagstuk. Zo sluit de ondergrondse architectuur van het uitvaartcentrum aan op de behoefte van nabestaanden aan privacy en bezinning.

Wat is er na je afstuderen met het onderzoeksresultaat gedaan? Hoe komt het volgens jou dat er veel/weinig mee gedaan is?

Al was het innovatieve idee van de afstudeerder nog zo’n goede oplossing voor het onderzoeksvraagstuk, naderhand werd er in de praktijk vaak weinig mee gedaan. Bedrijven durfden het niet aan of het idee was nog niet toepasbaar. Sommige concepten zijn wel in gebruik, bijvoorbeeld bij de organisatie waar de afstudeerder het onderzoek uitvoerde. Het keuzemodel dat Richard Sleumer en Henry Vreeman ontwikkelden helpt hun opdrachtgever nog steeds in het begintraject van ondergrondse bouwprojecten. Ook de modellen van Robin van Abeelen zijn bij zijn afstudeerbedrijf doorontwikkeld.

Andere kandidaten zijn zelf actief bezig met promotie en proberen hun idee soms via een eigen bedrijf op de markt te brengen. Michael Assal is op deze manier door het ingenieursbureau Deerns uitgenodigd om een presentatie te geven binnen het thema ‘Airport of the Future’, omdat zij Assals voorstel zeer innovatief vinden.

Zou je nu nog op zo’n idee kunnen komen? Waarom wel/niet?

Kun je te allen tijde een innovatieve oplossing bedenken of gelden er bepaalde randvoorwaarden? Het eerste, zeggen vrijwel alle Schreudersstudieprijskandidaten. Als ingenieur, (steden)bouwkundige of ruimtelijk ontwerper is het je vak om creatief te denken, stelt Pank van ’t Hoog. Marcel Moonen woont en werkt in Berlijn en wordt zodoende dagelijks geconfronteerd met ondergrondse bouwwerken. Bovendien is ondergronds bouwen de ideale oplossing in druk bebouwd gebied, zeggen Jeroen Derksen en David Windt. Robin van Abeelen denkt dat het door de komst van computers met meer rekenkracht gemakkelijker wordt om geavanceerde 3D-modellen te maken, waardoor er ook meer mogelijk.

De afstudeerders menen dat ondergronds ruimtegebruik grenzeloos is; een gebied waarbinnen nog volop te pionieren valt. Ondergronds bouwen levert volgens Miel Steeghs onverwachte resultaten, het maakt een gebouw spannender en biedt extra mogelijkheden. Richard Sleumer denkt dat juist in een tijd waarin iedereen zoekt naar manieren om geld te verdienen, creatief gebruik van boven- en ondergrondse ruimte een logische keuze is. Ondergrondse eigenschappen (zoals een constante temperatuur), een oneindige hoeveelheid beschikbare ruimte en de dramatiek van natuurlijke lichtinval van bovenaf, maken dat ondergrondse architectuur waardevol en grenzeloos is, aldus Saartje van der Made.

Welke tips heb je voor het COB-netwerk om innovatieve oplossingen te ontwikkelen?

De meeste afstudeerders zijn van mening dat creativiteit vooral van jonge mensen moet komen. De bouwwereld moet hen daarom kansen bieden en innovatief onderzoek stimuleren. Daarentegen heeft de huidige generatie meer ervaring en technisch inzicht, dus samenwerking is volgens Michael Assal evengoed van belang. Ook Mark van Westerlaak geeft aan dat het goed is om samen te brainstormen, in afwisselende werkgroepen met verschillende disciplines en expertises.

Robin van Abeelen geeft aan dat uitvoerders en gebruikers in een vroeg stadium van de ontwikkeling van een (innovatief) concept betrokken moeten worden, niet pas wanneer het concept klaar is. Dit sluit aan bij de gedachten van Jeroen Derksen en David Windt. Zij stellen dat er meer aandacht besteed moet worden aan beeldvorming: laat architecten een studie doen naar de mogelijkheden en visualiseer dit. Zo krijg je een document om mee te stimuleren.

Een andere veelvoorkomende tip: toon lef! Marcel Moonen stelt dat innovatie altijd een combinatie is van vernuft, herziend gebruik en de daarmee samenhangende vernieuwde ervaring. Niet-alledaagse oplossingen moeten meer ruimte krijgen. Volgens Jeroen Derksen en David Windt is dat vooral aan opdrachtgevers. Als de opdrachtgever durft, durven andere partijen ook.

En blijf vooral niet met je handen in het haar wachten op betere tijden: dat is de conclusie van Richard Sleumer. Probeer je te onderscheiden van andere partijen en laat mensen zien hoe interessant ondergronds bouwen is.