Havenbedrijf Rotterdam en Gasunie zetten in op waterstof

De eerste stappen om te komen tot een Nederlands waterstofnetwerk zijn gezet. Zo werken het Havenbedrijf Rotterdam en Gasunie hard aan een grote transportleiding tussen de Tweede Maasvlakte en Pernis. Deze leiding moet in 2025 gereed zijn. Twee jaar later moet er ook een verbinding zijn tussen de Rotterdamse haven, Moerdijk, Chemelot in Zuid-Limburg en het Ruhrgebied.

“Als Havenbedrijf hebben we de ambitie om van de Rotterdamse haven de meest duurzame haven ter wereld te maken”, vertelt Jeroen Steens, directeur commercial delivery bij het Havenbedrijf Rotterdam. “Daarvoor moeten we de CO₂-emissies in het havengebied drastisch verminderen. In 2015 kwam ruim vijftien procent van de Nederlandse uitstoot van CO₂ voor rekening van de industrie en energiecentrales in onze haven. Bij het ‘decarboniseren’ van deze bedrijven gaat het om twee sporen. We moeten niet alleen omschakelen naar niet-fossiele energiedragers voor de energievoorziening, maar moeten ook alternatieven ontwikkelen voor aardolie en aardgas als grondstof voor de petrochemische industrie.”

“Groene waterstof is voor beide sporen kansrijk. Het kan uitstekend worden gebruikt voor hoge-temperatuurprocessen – waarvoor geen goede elektrische oplossingen bestaan – en kan ook in combinatie met hernieuwbare, organische materialen worden gebruikt als alternatieve grondstof. Daarom werken we al een aantal jaren aan oplossingen om de toepassing van waterstof mogelijk te maken. De aanleg van een waterstofnetwerk past daarbij.”

Puzzelen

“Drie jaar geleden zijn we gaan samenwerken met Gasunie. Shell maakte toen plannen om waterstof uit hun nieuwe waterstoffabriek op de Tweede Maasvlakte te transporteren naar hun raffinaderij in Pernis. Die fabriek zet vanaf eind 2024/begin 2025 een deel van de stroom van windpark Hollandse Kust om in waterstof. Vanuit onze ambitie om waterstof voor alle partijen in het havengebied beschikbaar te maken, zijn we in gesprek gegaan met Shell en Gasunie. Dat heeft ertoe geleid dat we nu samen met Gasunie een transportleiding voor waterstof ontwikkelen in de Rotterdamse haven van ruim dertig kilometer lang. Door onze bijdrage krijgt de leiding een dusdanig grote diameter dat hij de ruggengraat gaat vormen van het Rotterdamse waterstofnetwerk, dat voor alle bedrijven toegankelijk wordt.”

‘De leiding gaat de ruggengraat vormen van het Rotterdamse waterstofnetwerk.’

“Na heel veel puzzelen vanwege de volle ondergrond was halverwege 2021 het tracé van de leiding bekend”, vult Guido Custers van Gasunie aan. “De aanbesteding ronden we voor deze zomer af. Vrij snel daarna start de aanleg. Als alles volgens planning verloopt is de leiding begin 2025 gereed en kan de eerste waterstof worden getransporteerd. We gaan ervan uit dat de waterstof in eerste instantie vooral voor de energievoorziening van processen gebruikt zal worden. Het aanpassen van ovens en verwarmingssystemen voor het gebruik van waterstof is namelijk relatief eenvoudig en veel minder ingrijpend dan het geschikt maken van productieprocessen voor het gebruik van waterstof als grondstof.”

Custers vervolgt: “Wij zien deze leiding als belangrijk startpunt voor een Nederlands waterstofnetwerk, dat met een totale lengte van circa 1.200 kilometer de vijf grote industrieregio’s met elkaar verbindt en aftakkingen krijgt naar het buitenland en waterstofopslagen. Voor het grootste deel van dit netwerk hoeven we niet, zoals in Rotterdam, nieuwe ondergrondse leidingen aan te leggen, maar kunnen we gebruikmaken van bestaande aardgasleidingen. We beschikken namelijk over een enorm netwerk aan gastransportleidingen die zonder problemen zijn te gebruiken voor het transport van waterstof. En aangezien op allerlei plaatsen aardgasleidingen naast elkaar liggen, moet het mogelijk zijn om gedurende de overgang van fossiele naar duurzaam energie een deel van deze leidingen ‘vrij te spelen’ en om te vormen naar waterstofleidingen.”

Energieleverancier

Steens: “Naast de noodzaak om de haven te verduurzamen, investeren we ook om een andere reden in een waterstofnetwerk. Op dit moment is de Rotterdamse haven de energiehub voor Noordwest-Europa. Wij voorzien in twintig tot dertig procent van de Duitse energiebehoefte. Die positie als energieleverancier willen we in de toekomst behouden. Dat betekent dat we alternatieven moeten kunnen bieden voor de huidige fossiele brandstoffen. Daarom werken we samen met een consortium van private partijen, de ministeries van IenW en EZK en Gasunie ook hard aan de realisatie van een grote transportleiding voor waterstof tussen Rotterdam, Moerdijk, Chemelot en het Ruhrgebied. Onze ambitie is dat deze leiding in 2027 in gebruik kan worden genomen.”

“Het plan is om naast deze leiding in ieder geval ook een leiding aan te leggen waarmee CO₂ vanuit het achterland naar Rotterdam kan worden getransporteerd. Deze CO₂-leiding willen we gebruiken om CO₂ die door Nederlandse en Duitse industriële bedrijven is afgevangen, hiernaartoe te transporteren en vervolgens op te slaan in lege gasvelden”, vervolgt Steen. “We gaan er namelijk vanuit dat er allerlei industriële processen zijn die op korte termijn niet eenvoudig CO₂-vrij te maken zijn. Om de klimaatdoelstellingen te realiseren, denken wij dat CO₂-opslag nodig is, totdat ook de ingewikkelde processen zijn omgevormd. Zodra dat het geval is, kunnen we de CO₂-transportleiding gaan gebruiken voor waterstoftransport.”

Waterstofketen

“Om onze ambitie van duurzame energieleverancier waar te maken, zetten we niet alleen in op een waterstofnetwerk, maar richten we ons op de hele waterstofketen”, aldus Steens. “We kijken dus ook naar de productie en opslag en voeren gesprekken met potentiële afnemers. Daarnaast zijn we in dialoog met de overheid. Zo vraagt een waterstofeconomie om nieuwe regelgeving. Niet alleen op het gebied van veiligheid, maar ook om de concurrentiepositie van bedrijven die gebruikmaken van groene waterstof te beschermen. Deze waterstof is voorlopig namelijk duurder dan fossiele energiedragers. Dan kun je denken aan importheffingen voor producten die minder duurzaam zijn geproduceerd.”

“We gaan ervan uit dat slechts tien tot vijftien procent van de waterstofbehoefte in Noordwest-Europa zelf zal worden geproduceerd. Het overgrote deel zal van elders moeten worden aangevoerd, uit landen met veel zon en/of wind, waar groene stroom veel efficiënter kan worden opgewekt. Op dit moment leggen we contacten met partijen in dit soort landen en brengen we deze partijen in contact met eindgebruikers.”

“Nadat met de groene stroom waterstof is geproduceerd, wordt de waterstof waarschijnlijk in de vorm van ammoniak of een andere stof met tankers naar Rotterdam getransporteerd. Hier aangekomen moet het worden opgeslagen. Aangezien we in de haven diverse bedrijven hebben met veel ervaring met tankopslag, zal dat waarschijnlijk weinig problemen geven. Vervolgens moet de ammoniak of andere stof worden ‘gekraakt’ om de waterstof weer vrij te maken.”

Onderzoek

Custers vult aan: “Vanzelfsprekend zijn er nog allerlei vragen. Daarom doen we onderzoek. Zo brengen we in kaart welke technieken het meest geschikt zijn voor elektrolyse en het kraken van de ammoniak. We gaan na hoe we met waterstof dezelfde veiligheid kunnen creëren als met aardgas. We onderzoeken welke extra eisen waterstof stelt aan onderdelen zoals afsluiters, koppelingen en kranen en bestuderen hoe we op een slimme manier oude aardgasleidingen kunnen ombouwen naar waterstofleidingen. Ook voeren we scenariostudies uit. Hoe gaat de energiemix er de komende jaren uitzien en wat betekent dat voor de benodigde capaciteit van het waterstofnetwerk? Hoe snel moeten we opschalen en is dat haalbaar?”

Steens: “Een deel van de antwoorden op deze vragen kennen we nog niet, maar we zijn ervan overtuigd dat we nu moeten doorpakken. Niet alleen om de industrie de mogelijkheid te geven om te verduurzamen, maar ook om onze goede concurrentiepositie als haven en als Nederland te behouden. En als ik kijk naar de enorme belangstelling voor waterstof als alternatieve energievorm sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, vermoed ik dat we over een paar jaar constateren dat we nu te weinig transportcapaciteit realiseren.”

Lees meer over de werking van het landelijk waterstofnetwerk op de website van Hynetwork Services, een 100% dochteronderneming van Gasunie.