Om in de binnenstad voldoende parkeergelegenheid te creëren zonder dat dit ten koste gaat van de leefbaarheid van het centrum, heeft de gemeente Harderwijk een nieuwe parkeergarage laten bouwen aan de Houtwal.

De garage is rond, heeft een diameter van 60 meter en biedt plaats aan 450 voertuigen. In het midden heeft hij een groot glazen dak, dat ervoor zorgt dat tot onderin – ruim 21 meter beneden het maaiveld – daglicht valt. De parkeerlagen hebben de vorm van een spiraal en liggen rond de lichtschacht die een doorsnede heeft van 12 meter. Op weg naar beneden komen bezoekers nergens een pilaar tegen. Voor het verlaten van de garage is een aparte rijbaan gemaakt rond de lichtschacht, die automobilisten zonder obstakels naar de uitgang voert.

Diepwanden

De garage is aanbesteed als design-and-constructcontract, en ontworpen en gebouwd door bouwcombinatie Houtwal. Voor de bouw zijn diepwanden gemaakt tot een diepte van 24,5 meter, waarbij elk paneel ongeveer 8 meter breed is en 1,2 meter dik. Een rubberen slab tussen de diepwanden zorgt voor een goede waterdichte afsluiting.

Nadat de ring van diepwanden gereed was, is het grootste deel van de grond hydraulisch ontgraven om overlast voor de omgeving door vrachtwagens te voorkomen. Het natte zand is opgezogen en via een persleiding naar een depot verpompt. De leidingen hiervoor zijn tijdelijk in het gemeentelijke riool aangebracht.

Tijdens graafwerkzaamheden zijn resten van een oude stadspoort ontdekt. Deze zijn gerestaureerd en staan tentoongesteld op de onderste verdieping van de parkeergarage.

Onderwaterbeton

De onderste vloer van de garage bestaat uit onderwaterbeton. Om opdrijven van deze vloer te voorkomen zijn ruim 400 GEWI-ankers aangebracht met een lengte van 34 meter. De paalpunten van deze ankers zitten 53 meter onder het maaiveld.

Voorafgaand aan het storten van het onderwaterbeton is een wapeningslaag van een meter dik aangebracht, die ervoor zorgt dat de vloer niet opbolt. Na uitharding van het onderwaterbeton bleek de aansluiting tussen de vloer en wanden nog niet volledig waterdicht. Daarom hebben duikers gaten door het beton geboord en met injectielansen een expanderende tweecomponentenhars geïnjecteerd tussen de vloer en de wanden. Toen de lekkage was verholpen, heeft de bouwcombinatie het water uit de bouwput gepompt en is begonnen met de afbouw.

Eerst is bovenop het onderwaterbeton een constructieve vloer gemaakt van 75 centimeter dik. Vervolgens zijn de middenkoker en de trappenhuizen gebouwd. Vanuit de trappenhuizen zijn de kolommen gesteld waarop de prefab betonnen parkeerdekken steunen. Het betreft acht betonnen kolommen voor de middenring en zestien voor de buitenring. Het niet-glazen deel van het dak bestaat uit ruim vijftig betonnen dakliggers met een gewicht van elk zestien ton. Het dak is voorzien van gras en het glas is beloopbaar om het gebied een parkachtige uitstraling te geven.

Sprinkler-installatie

De parkeergarage is voorzien van energiezuinige, dimbare led-verlichting. In totaal gaat het om 650 led-armaturen die vier standen hebben: 30, 25, 20 en 15 Watt. Verder is de garage uitgerust met een sprinklerinstallatie. Bij brand gaan de sprinklers nabij het vuur direct sproeien, zodat een brand geen kans heeft zich verder te ontwikkelen. Daardoor blijft de temperatuur bij een brand laag en blijft de bouwkundige constructie gespaard. Een ventilatiesysteem zorgt voor de afvoer van rook.

Energieneutrale tunnels zijn mogelijk. Niet alleen in nieuwbouw, ook bij renovatie. Dat blijkt uit het onderzoek Zero Energy Tunnel: renewable Energy Generation and Reduction of Energy Consumption van Rimma Dzuhusupova aan de Technische Universiteit Eindhoven.

Een combinatie van bewezen technieken op het gebied van energiebesparing, toepassing van ter plaatse duurzaam opgewekte energie en ventilatiesystemen die de luchtkwaliteit binnen en buiten tunnels verbeteren, kan nu al een energieneutrale tunnel opleveren. Niets staat volgens promovenda Rimma Dzuhusupova (TU Eindhoven) en KIEN-directeur Adrie van Duijne een praktijktoepassing nog in de weg.

De conclusie dat een energieneutrale tunnel haalbaar is met bestaande, bewezen technologie, kan voor opdrachtgevers een eyeopener zijn, denkt Rimma Dzuhusupova.

“Opdrachtgevers zijn vaak niet geïnteresseerd in het investeren in energiebesparende maatregelen, in de veronderstelling dat het niet rendabel is. Met mijn eenjarig onderzoek heb ik aangetoond dat het mogelijk is om met behulp van bewezen technologie een energieneutrale tunnel te bouwen die past binnen de rendementseisen; een terugverdientijd van maximaal 25 jaar.”

“Verder onderzoek moet overigens nog wel duidelijk maken welke techniek je in welke situatie moet toepassen. In een praktijksituatie waar de omstandigheden bekend zijn en je niet hoeft te rekenen op basis van een virtuele standaardtunnel, kun je preciezer rekenen. Er is nog veel te onderzoeken. Ik hoop dat anderen dit onderwerp oppakken en er verder mee willen gaan.”

Adrie van Duijne, directeur van het Knooppunt Innovatie Elektrotechniek Nederland (Stichting KIEN): “KIEN wil verder met dit onderzoek. Alle grote installatiebedrijven zien het belang ervan. De volgende stap is een pilottunnel. De contacten daarvoor zijn gelegd. Rijkswaterstaat heeft zich in ieder geval al zeer betrokken getoond. Daar ziet men met name de luchtkwaliteit als een groot probleem. Na de zomer willen we met opdrachtgevers, waaronder ook gemeenten, en de installatiewereld een werkgroep vormen die zo’n praktijkproject mogelijk moet maken. Doel is een productconcept te ontwikkelen waar we als BV Nederland ook exportkansen mee creëren. We zien de grootste problemen in bestaande tunnels en verwachten dan ook dat de grootste kansen in renovatieprojecten liggen.”

Gemiddelde Nederlandse tunnel

Met behulp van Rijkswaterstaat en Croon Elektrotechniek heeft Rimma Dzuhusupova voor haar berekeningen een virtuele tunnel gedefinieerd met twee tunnelbuizen met een lengte van een kilometer, die tijdens de spits 5.000 voertuigen per uur te verwerken krijgt. Doel was om die tunnel zo te ontwerpen en in te richten dat deze het milieu niet belast en aantoonbare voordelen biedt voor opdrachtgevers. Er is ook gekeken naar de nieuwe Tunnelstandaard. “Rijkswaterstaat was een van de participanten in het onderzoek en heeft mij gedurende de totstandkoming van de Tunnelstandaard al inzicht gegeven in onderliggende documenten, zodat ik daar rekening mee kon houden”, aldus Rimma Dzuhusupova. Of het ontwerp daadwerkelijk binnen de standaard past, moet ook blijken uit de pilot.

Energiereductie

Tunnels hebben een veel groter geïnstalleerd vermogen dan dat er daadwerkelijk wordt gebruikt. Dat surplus zit grotendeels in de voorzieningen voor de ventilatievoorzieningen die alleen bij calamiteiten volledig worden ingezet. Kijkend naar het gemiddelde van de data van de Drechttunnel, Heinenoordtunnel, Beneluxtunnel en Coentunnel, komt Dzuhusupova tot de conclusie dat 53% van de daadwerkelijke energieconsumptie in tunnels voor verlichting wordt gebruikt. Toepassing van led-verlichting verlaagt de totale energieconsumptie van een tunnel met 12%, met een redelijke terugverdientijd. Op basis van door Croon Elektrotechniek ter beschikking gestelde data blijkt dat een gemiddelde tunnel 6,6 MWh/km per jaar verbruikt.

Naast beperking van energieverbruik en CO2-uitstoot betekent toepassing van led-verlichting ook dat de beschikbaarheid van de tunnel toeneemt als gevolg van een lagere onderhoudsinterval. Bovendien kan de intensiteit van led-verlichting gemakkelijker worden aangepast aan weersomstandigheden, het lichtniveau buiten de tunnel en de verkeersintensiteit. In Nederland is led-verlichting overigens al toegepast in onder andere de Vlaketunnel en de Heinenoordtunnel.

Luchtkwaliteit

Onderzoek naar beperking van energieverbruik voor ventilatiedoeleinden heeft Dzuhusupova gekoppeld aan de mogelijkheden om de luchtkwaliteit buiten de tunnel te verbeteren. Tot heden is alleen bij de Coentunnel een ventilatiesysteem geïnstalleerd met 25 meter hoge emissieschachten, dat voorkomt dat emissiewaarden direct buiten de tunnel te hoog oplopen. Rimma Dzuhusupova: “De daarvoor benodigde energie bedraagt veertig procent van het totale energieverbruik in de tunnel. Ik heb onderzoek gedaan naar systemen met filters, zoals die in onder andere Oostenrijk, Japan en Noorwegen al zijn toegepast. Mechanische filters en koolfilters zijn vanuit energieoogpunt de beste oplossing, maar vergen veel onderhoud. Een combinatie met elektrostatisch filter of koudeplasmatechnologie kan, afhankelijk van de situatie, tot optimalisatie leiden. Verder kan luchtreiniging gecombineerd worden met warmtecirculatie, waardoor de door voertuigen in de tunnel opgewekte warmte kan worden gewonnen voor hergebruik.”

Energieopwekking

Na optimalisatie van de bestaande systemen is er nog geen sprake van een volledig energieneutrale (zero energy) tunnel. Daarvoor is opwekking van hernieuwbare energie nodig. In de modeltunnel die voor de berekeningen is gebruikt, zou sprake moeten zijn van 1.000 m2 photovoltaïsche cellen (zonnepanelen) en twee windturbines met een vermogen van 0,5 MW. Dzuhusupova stelt in het onderzoek: “De introductie van hernieuwbare energiebronnen is technisch gezien een uitdaging. We kunnen echter concluderen dat met het voorgestelde nieuwe ontwerp het beoogde doel wordt bereikt: reductie van energiegebruik, verbetering van de luchtkwaliteit binnen en buiten de tunnel en opwekking van hernieuwbare energie om de tunnel daadwerkelijk energieneutraal te maken.”

Zonder de inzet van innovatieve detectietechnieken zou de klus van de gemeente Den Haag eigenlijk niet te doen zijn: in een jaar tijd negenhonderd ondergrondse afvalcontainers plaatsen. Nu lijkt het te gaan lukken. Met onder andere grondradar worden mogelijke locaties snel gecontroleerd op kabels en leidingen, waarna de aannemer – na afstemming met de bewoners – de container ingraaft.

Sinds 2009 is de gemeente Den Haag het aantal ondergrondse restafvalcontainers (ORAC’s) aanzienlijk aan het uitbreiden. De begroting 2013-2016 spreekt over tweeduizend stuks in de zogeheten krachtwijken en vijftienhonderd daarbuiten. In 2013 moeten er negenhonderd de grond in. Het plaatsen zelf is niet zo’n probleem, omdat de werkzaamheden relatief eenvoudig zijn. Maar voor al die ORAC’s moeten eerst zo’n vierhonderdvijftig geschikte locaties gevonden worden (de meeste containers gaan zij aan zij de grond in). Een van de voorwaarden is dat er op de plaats van de containers zo min mogelijk kabels en leidingen in de bodem liggen. En zoals menig ondergronds bouwer weet, is dát bijna nooit met zekerheid vooraf te zeggen. Vaak genoeg blijken de gegevens die het Kadaster verstrekt op grond van de Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten (WION), in de praktijk niet altijd te kloppen.

Oorspronkelijk werden er bij het onderzoeken van een locatie daarom proefsleuven gegraven om de informatie te controleren. Joop Kwak, projectleider vanuit Ingenieursbureau Den Haag: “Geen ideale situatie, want het graven kost veel tijd en de bewoners hebben er last van. Op de plekken waar naderhand geen ORAC komt, blijf je het bovendien zien, hoe netjes je de straat ook dichtmaakt. Daarom stonden we open voor alternatieven.” Dat alternatief kwam via aannemer Rutte Wegenbouw, die voorstelde om gebruik te maken van de detectiediensten van TerraCarta.

“Voor elke potentiële locatie krijgen we van de gemeente een kaartje met daarop de waarschijnlijke ligging van ondergrondse objecten als kabels en leidingen. De gemeente gebruikt hiervoor de gegevens verstrekt door het Kadaster en eigen data”, legt TerraCarta-eigenaar Karel Meinen uit. “We scannen deze locaties met grondradar en maken op basis daarvan nagraafkaarten. Met radiodetectie en nagraven gaan we na of de liggingen op die kaarten kloppen. Daarbij graven we echter enkel op een aantal specifieke plekken, wat echt iets anders is dan het maken van een proefsleuf. Voor een ORAC-locatie heb je gemiddeld twaalf meter aan proefsleuven nodig, van anderhalve meter diep. Dat kost je meer tijd dan detecteren en nagraven bij elkaar.”

Snel

De hoge snelheid is voor Joop het belangrijkste voordeel van het toepassen van detectie. “We hebben hier niet alleen te maken met grote aantallen, maar ook met allerlei procedures. De locaties die in een wijk goed uit het onderzoek naar voren komen, moeten zes weken ter inzage liggen. En tijdens de inspraakperiode kunnen ook nieuwe voorstellen worden gedaan die we moeten onderzoeken. Werken met detectie zorgt ervoor dat we de vaart erin houden.”

Karel vult aan: “We hebben een speciaal systeem ingericht waardoor het proces snel verloopt. De metingen ter plaatse komen direct in een clouddienst terecht, zodat we gelijk kunnen beginnen met de interpretatie. De resultaten daarvan zetten we ook weer online. Dit maakt de communicatie makkelijker, en zo nodig kunnen we de volgende dag meteen gericht nagraven. De communicatielijnen tussen ons, de gemeente en de aannemer zijn heel kort, want je hebt de expertise van alle partijen nodig om tot een goed resultaat te komen.”

Grondradar
Dit beeld is gemaakt met behulp van grondradar: een radarsignaal gaat de grond in en de respons wordt in beeld gebracht. Theoretisch is het zo dat elk type object (munitie, kabel) een andere respons genereert. Dat zou betekenen dat je aan het lijntje in de grafiek kunt zien wat er op dat punt in de grond ligt. Maar helaas: de grondsamenstelling boven het object heeft zoveel invloed op het signaal, dat je geen harde conclusies kunt verbinden aan het type respons. Een hobbel in de grafiek betekent in feite alleen ‘hier zit iets’, en door na te graven of andere informatiebronnen (oude kaarten, het Kadaster) te raadplegen, kun je bepalen wat dat ‘iets’ is.

Tot nu toe zijn de resultaten prima. Joop schat dat de detectie in vijfennegentig procent van de gevallen correct is. Een enkele keer stuit de aannemer toch nog op een object, zoals een riool. Karel: “Een ORAC is maximaal drie meter diep en in stedelijk gebied kun je maar tot ongeveer twee meter diepte scannen, daaronder wordt het beeld te onduidelijk. Kabels en leidingen krijg je hierdoor wel in beeld, maar een riool kan dieper liggen. Die kun je dus onverwacht tegenkomen, al weet de gemeente door haar zorgplicht meestal wel waar ze liggen.”

Verbeterd

In 2008 en 2010 deed het COB onderzoek naar innovatieve detectietechnieken. De rapporten waren niet erg positief. “Dat sloeg vooral op de sector als geheel: de aanpak en resultaten van detectiebedrijven verschilden erg, wat voor opdrachtgevers niet prettig is”, zegt Karel, die meewerkte aan het onderzoek. “Daarnaast blijkt het erg van belang dat degene die de techniek voor een bepaald doeleinde toepast, voldoende deskundigheid en ervaring heeft op dat gebied. Als je kabels en leidingen zoekt, moet je verstand hebben van kabels en leidingen. We zorgen ook voor goede terugkoppeling: als de grondwerkers bij het nagraven onverwacht een object tegenkomen, dan kan de dataverwerker hiervan leren.”

Joop: “Wij staan door dit project positiever tegenover het gebruik van detectie. Maar het is moeilijk om een aannemer te verplichten detectie te gebruiken. We kunnen wel onze voorkeur ervoor uitspreken.” Volgens Karel is het al een hele stap als opdrachtgevers het toepassen van detectie mogelijk maken: “Nu wordt een aannemer in veel gevallen door de opdrachtgever verplicht om proefsleuven te graven. Dat heeft ook te maken met de verzekering. Toch is het vaak een kwestie van ‘onbekend maakt onbemind’. We zijn daarom extra blij met dit project in Den Haag, waardoor we kunnen laten zien wat detectie oplevert. Andere gemeenten zijn nu ook geïnteresseerd. Een van hen moet binnenkort vierhonderd ondergrondse afvalcontainers plaatsen en het is mogelijk dat detectie daarbij ingezet kan worden.”

Woensdag 21 januari 2015, op de jaarlijkse Marktdag, kondigde Jan Hendrik Dronkers (DG Rijkswaterstaat) het aan: Rijkswaterstaat wil dit jaar een nieuwe marktvisie ontwikkelen, sámen met de markt. Wat houdt dat in? Roger Mol, trajectleider en inkoopdirecteur bij Rijkswaterstaat, geeft een toelichting.

“We willen naar een nieuwe marktvisie vanuit verschillende behoeften. Allereerst verandert de wereld om ons heen. Er is bijvoorbeeld steeds meer sprake van gebiedsopgaven in plaats van enkelvoudige opgaven. Rijkswaterstaat en andere publieke opdrachtgevers (gemeenten, provincies, etc.) trekken vaker met elkaar op. We willen niet één probleem oplossen, maar met een oplossing meerdere opgaven aanpakken. Deze verschuiving heeft effect op de samenwerking met de markt, omdat je nu iets anders wilt bereiken. We merken dat de huidige marktvisie ‘De markt, tenzij’ langzamerhand aangepast moet worden naar meer ‘Samen met de markt’.”

“Ik denk niet dat er ooit gelijkheid zal zijn, maar gelijkwaardigheid is wel ons streven. Daarom willen we de marktvisie ook samen met de markt ontwikkelen. Als Rijkswaterstaat in z’n eentje bedenkt wat goed is voor de wereld, dan is er geen gelijkwaardigheid. En een nieuwe samenwerking vraagt zowel inzet van de opdrachtgever als de opdrachtnemer. Het projectbelang – of beter gezegd, het opgavenbelang – moet meer voorop komen te staan. De zogeheten vechtcontracten van de laatste jaren zijn voor ons ook aanleiding om te veranderen. We willen af van de situatie waarbij partijen voor een (veel) te lage prijs inschrijven en je vervolgens alleen maar bezig bent met claims. Dat hoor je ook vanuit de markt. Men wil weer trots zijn op het vak; er worden prachtige dingen gebouwd, maar door al het gedoe raakt dat op de achtergrond. Er is vanuit marktpartijen commitment om het anders te gaan doen.”

Samen

“De marktvisie moet er onder meer aan bijdragen dat we (opdrachtnemers en Rijkswaterstaat) meer begrip voor elkaars rol krijgen. Enerzijds het besef dat wij als Rijkswaterstaat in een politieke context zitten en ook niet alles zelf kunnen bepalen. Er liggen complexe uitdagingen die moeten worden opgepakt in een maatschappij die veel van ons verwacht. Anderzijds begrip voor de markt, waar omzet gegenereerd moet worden omdat er anders mensen op straat komen te staan – zo is het in ieder geval op dit moment. We kunnen niet simpelweg zeggen ‘Volg ons beleid op’ als ons doel is meer samen te werken. We zullen ons meer in elkaar moeten verplaatsen. Daarom zoeken we bij de totstandkoming van de marktvisie al de samenwerking op.”

“Vanuit Rijkswaterstaat hebben we alleen hoofdlijnen geformuleerd, die overigens ook niet in beton gegoten zijn. Op meerdere manieren verzamelen we input vanuit de markt, bijvoorbeeld via Marktvisiecafés. Tijdens elke bijeenkomst staat een ander thema centraal, omdat je anders kans hebt dat het steeds over grote projecten gaat. Terwijl andere onderwerpen ook belangrijk zijn, zoals samenwerking in de keten: Rijkswaterstaat heeft meestal alleen een relatie met een hoofdopdrachtnemer, maar daar zit een hele keten onder en uiteindelijk is die hele keten van belang voor een goed project. Hoe kunnen we dit verwerken in de martkvisie?”

Onderscheid

“We hebben inmiddels stapels Excelsheets met input. Twee weken terug zijn we in een rodedradensessie, samen met brancheorganisaties, gestart met het bepalen van de kernpunten. Dat gebeurt op twee niveaus. Er zijn op instrumentniveau veel dingen die we kunnen verbeteren, maar er zit ook een laag daarboven. Cultuur is zo’n overkoepelend aspect. Je brengt daarin geen verandering teweeg met een nieuw of aangepast instrument. En voor veel concrete, praktische problemen is het wel noodzakelijk dat er op een hoger niveau iets verandert. Daarom gaat de marktvisie ook in op deze meer metazaken. De visie kan zodoende bijvoorbeeld impact hebben op de samenstelling van teams, zowel bij Rijkswaterstaat als bij marktpartijen. Diversiteit in typen personen en competenties is van grote invloed op cultuur. De marktvisie kan daarnaast ook onderscheid maken tussen verschillende domeinen. Er zijn wellicht werkvelden die om een specifieke aanpak vragen en daar kan de marktvisie handvatten voor bieden.”

Anticiperen

“Er is een grote urgentie bij ons en bij de markt om de problemen van nu op te lossen, maar we moeten niet vergeten dat we ook ergens naartoe gaan: we leven nu in een bepaalde conjunctuur, hoe ziet die er over vijf jaar uit? Is dat wat we nu aan instrumenten veranderen dan nog wel houdbaar? Stel dat de economie aantrekt, en dat gebeurt in feite al, wat betekent dat dan voor de markt? En waar wil de markt zelf naartoe? Het gaat erom de problemen van nu op te lossen, maar wel met de blik op de toekomst. Bij een Marktcafé was er bijvoorbeeld discussie over intellectueel eigendom. Totdat iemand zei: ‘Waar maken jullie je druk om? De wereld verandert op het gebied van kennis- en informatiedeling zo snel dat intellectueel eigendom over twee jaar helemaal geen issue meer is.”

“Het is de bedoeling dat er aan het einde van dit jaar zowel een marktvisie als een implementatieplan op hoofdlijnen ligt. Daarin staan uitspraken waarmee we direct in projecten aan de slag kunnen. Er zullen ook voornemens zijn die tijd kosten. De implementatie wordt best een uitdaging, dat merken we nu al. Met Bouwend Nederland hebben we bijvoorbeeld een manier bedacht om transactiekosten te verminderen (de kosten die een onderneming maakt tijdens een aanbestedingstraject, red.). Het houdt onder meer in dat de doorlooptijd van de aanbesteding korter wordt. Bij de aanbesteding van Sluis Eefde, waar we dit plan uitproberen, reageerden enkele tendermanagers van marktpartijen echter niet direct positief, ze wilden juist meer tijd. Daaraan zie je dat er vanaf beide kanten veel managementaandacht nodig is om veranderingen door te voeren.”

“Het is daarom ook belangrijk dat we samen de kernpunten valideren die we uit alle input halen. Dat is de reden waarom brancheorganisaties deelnamen aan de rodedradensessie. Zij kunnen aangeven of we de juiste punten te pakken hebben, of dat er nog iets ontbreekt. Daarnaast hebben we Stichting Bouwreflectie gevraagd om een reflectiegroep samen te stellen. Dat zijn mensen die in praktijkprojecten te maken hebben met de onderwerpen van de marktvisie. Herkennen zij de rode draden? Op deze manier willen we achterhalen of dat wat we bedenken, ons daadwerkelijk gaat helpen. De top kan wel overtuigd zijn, maar als het daar blijft hangen, gebeurt er niets.”

Samenwerken gaat niet vanzelf. Inzicht in elkaars belangen kan leiden tot betere afstemming en het voorkomen van onvoorziene risico’s en beheerkosten. Sweco presenteerde tijdens het COB-congres de serious game Terra Tactica, die opdrachtgevers, ontwikkelaars, bodemenergiebeheerders, netwerkbeheerders, infrabeheerders en grondwaterwinners helpt om tegengestelde belangen te verenigen, of door geven en nemen tot betere afstemming te komen.

Aan de hand van een praktijkvoorbeeld uit Eindhoven (Stationsplein Zuid), waar met behulp van Terra Tactica ondergrondse afstemmingsproblemen werden blootgelegd en opgelost, konden congresbezoekers aan den lijve ervaren hoe het spel werkt. Terra Tactica is een verdere uitwerking van het in 2013 gepresenteerde OndergrondStratego. In het kort komt het erop neer dat gemeentes en provincies er met behulp van Terra Tactica voor zorgen dat alle partijen die in de ondergrond iets willen, dezelfde kennis hebben en samenwerken.

Terra Tactica oogt als een bordspel, waarbij de plattegrond van het onderhavige project het speelveld is. Deelnemers kunnen met behulp van gekleurde blokjes aangeven wat hun wensen zijn en beargumenteren waarom dat een voor hen wenselijke oplossing is. In die eerste inventarisatieronde wordt duidelijk wat de effecten zijn van gewenste ingrepen en waar de wens van de een de oplossing van de ander in de weg zit. Er ontstaat inzicht in onder- en bovengrondse ruimtetekorten en hoe ingrepen in de ondergrond elkaar beïnvloeden. In de tweede ronde worden de rollen omgedraaid. Elke partij wordt gevraagd welke mogelijkheden zij ziet om de problemen van een ander op te lossen en ontwikkelingen in de ondergrond op een veilige, kostenefficiënte en duurzame manier mogelijk te maken.

Omgevingswet
De gekozen aanpak is actueel met het oog op de nieuwe Omgevingswet (2021), waarmee onder andere een samenhangende benadering van de fysieke leefomgeving in beleid, besluitvorming (sneller, beter) en regelgeving wordt beoogd. De interactieve Terra Tactica-sessies starten dan ook met een uitleg over de gevolgen van de nieuwe Omgevingswet voor ontwikkelingen in de bodem.

Tijdens de sessie op het COB-congres (een ingekorte versie van een gangbare sessie) bleek al snel dat het opkomen voor het eigenbelang binnen een projectoverleg niemand vreemd is. De deelnemers trokken stevig van leer en gunden elkaar in eerste aanleg weinig ruimte. Pas bij de rollenwisseling werd het belang van de ander meegewogen en ontstond een sfeer van geven en nemen en het gevoel dat het succesvol afronden van een project een gezamenlijke verantwoordelijkheid is. De gunfactor leidt tot een gedragen oplossing voor iedereen. De begeleiders van Sweco gaven overigens aan dat het benodigde wederzijdse begrip in de praktijk meestal niet al tijdens de eerste sessie ontstaat, maar dat de meerwaarde van de speelse aanpak uiteindelijk wel degelijk door alle betrokkenen wordt erkend. In de praktijk wordt Terra Tactica niet alleen ingezet in de voorbereidende fase van een project, maar ook als last-minute risicoanalyse aan de vooravond van de uitvoeringsfase.