Handig – deel 1: Kennismaken
In januari 2024 heeft het COB voor het eerst een ‘welkomstboekje’ gepubliceerd. Het bevat een moedige poging om samen te vatten wat het COB is en doet. Deze pagina betreft deel 1 van het naslagwerk.
Over ondergronds bouwen
Als (toekomstig) COB’er weet u ongetwijfeld íets over ondergronds ruimtegebruik. Maar de kans is groot dat u slechts een deel van het vakgebied kent. Daarom hebben we hieronder heel kort samengevat welke toepassingen en vraagstukken allemaal aandacht krijgen bij het COB.
Kabels en leidingen
Water uit de kraan, elektriciteit uit het stopcontact, internet uit het modem; achter al deze (en meer!) voorzieningen schuilt een immens netwerk aan kabels en leidingen. Dat zie je echter zelden, want in Nederland ligt vrijwel het complete netwerk ondergronds om de veiligheid te waarborgen en er bovengronds geen last van te hebben.
Tunnels
Tunnels zijn vaak cruciaal voor de doorstroming van (trein)verkeer. Ze zorgen bijvoorbeeld voor een snelle kruising van een waterweg, zónder hinder voor scheepvaart. Tegenwoordig worden tunnels ook midden in de stad gebouwd om de bovengrondse leefbaarheid te verbeteren. Denk aan metrolijnen die in stedelijke gebieden dagelijks duizenden mensen zonder verkeersoverlast vervoeren, of een tunnel die ervoor zorgt dat een natuurgebied intact blijft.
Ondergrondse inrichting
Ondergronds ruimtegebruik zorgt voor een efficiënte benutting van de schaarse beschikbare ruimte. Voor het stallen van auto’s en fietsen wordt bijvoorbeeld vaak uitgeweken naar de ondergrond. Ook musea kiezen geregeld voor uitbreidingen onder maaiveld (bv. Mauritshuis, Drents Museum, Van Gogh Museum) en voorzieningen zoals afvalverwerking, waterzuivering en goederenopslag kunnen goed ondergronds ingericht worden.
Ook ondergronds bouwen
Er bestaat geen vak ‘ondergronds bouwen’. Dat is niet voor niets; ondergronds bouwen is een samenspel van disciplines. We hebben enkele voorbeelden op een rij gezet.
Wat het COB is – dankzij COB’ers
Het is altijd erg moeilijk uit te leggen wat het COB precies voor organisatie is; dat wil zeggen, de theorie is eenvoudig, maar de praktijk … Hieronder doen we een poging om ons doen en laten te beschrijven.
De theorie
Het COB is een netwerkorganisatie gericht op het verzamelen, ontwikkelen en ontsluiten van kennis gerelateerd aan ondergronds ruimtegebruik. We organiseren kennisdeling binnen platforms, en initiëren en begeleiden projecten die bijdragen aan het oplossen van ondergrondse vraagstukken die van belang zijn voor het netwerk. De organisatie zelf is klein en het netwerk groot: de kennisontwikkeling vindt altijd plaats in gezamenlijkheid.
We pakken vraagstukken op die een gemeenschappelijk en/of maatschappelijk belang dienen. Dit begint met een zorgvuldige vraagarticulatie: wat leeft er in het netwerk of de Nederlandse samenleving, welke vraag pakken we nu precies op? Vervolgens werken we samen met participanten in een project aan een gedragen oplossing, waarin de kennis van het netwerk is meegenomen.
De resultaten van COB-onderzoek worden actief en gratis gedeeld in het netwerk, via masterclasses, bijeenkomsten, publicaties en de kennisbank.
De praktijk
De kracht van het COB zit in de mensen. De coördinatoren, projectleiders, werkgroepleden en het COB-bureauteam zorgen ervoor dat bovenstaande beschrijving klopt. Dat betekent hard werken en veel plezier hebben. Meedenken, anticiperen en initiatief nemen, maar ook hulp vragen als dat nodig is. Er wordt informeel samengewerkt, maar niet vrijblijvend: er wordt inzet, helderheid en communicatie verwacht. Het tempo ligt hoog bij het COB, er gebeurt van alles tegelijkertijd en er is ontzettend veel mogelijk.
Liefde en lol nemen we serieus. Voor gezamenlijke kennisontwikkeling is het belangrijk om even los te komen uit de dagelijkse praktijk waarin de belangen vaak juist tegengesteld zijn. Een vrolijke sfeer stimuleert mensen om out-of-the-box te denken. Bovendien steken deelnemers vaak gratis hun kostbare tijd in het COB: dan moet het werk wel léuk zijn.
Waarom?
Op de pagina Waarom, hoe, wat, wie staat uitgelegd waarom het COB doet wat het doet. Ook enkele karakteristieke eigenschappen worden hier toegelicht.
Voorbeelden van COB-projecten
Hierboven staat beschreven wat het COB is: een netwerkorganisatie die kennisontwikkeling organiseert. Maar wat houdt dat precies in? Wat dóen we dan daadwerkelijk? Dat laten we hieronder zien. Dit is slechts een greep uit de onderwerpen waaraan het COB samen met de participanten werkt.
- Met opdrachtgevers en marktpartijen een ‘evolutiepad naar uniformiteit’ bewandelen om ervoor te zorgen dat bij tunnelrenovaties meer uniforme oplossingen worden toegepast, zodat beheer en onderhoud efficiënter worden.
- Bundelingstechnieken op een rij zetten in een online catalogus, inclusief een checklist met negentig aspecten die een rol kunnen spelen bij de keuze voor het al dan niet toepassen van een bundelingstechniek.
- Fundamenteel onderzoek naar de faalmechanismen van de rubberprofielen in een tunnelvoeg.
- Het ontwikkelen van een serious game om te ontdekken welk gedrag er schuilgaat achter het ontstaan van graafschade.
- Een programma van eisen opstellen voor een systeem waarmee wetenschappers de monitoringsdata van wegtunnels kunnen analyseren.
- Proeven in tunnels uitvoeren om te bepalen in hoeverre het verlichtingsniveau omlaag kan om energie te besparen.
- Instrumenten ontwikkelen waarmee een gemeente een 4D-bouwenvelop kan maken, zodat de meerwaarde van ondergronds ruimtegebruik wordt meegenomen bij gebiedsontwikkeling.
- Gesprekken voeren met gemeenten en rijksoverheid over de wet- en regelgeving die belemmerend werkt in projecten met kabels en leidingen.
- Een groeiboek maken over duurzaamheidsmaatregelen voor de kabels-en-leidingenbranche.
- Organiseren van een van-dromen-naar-doen-dag over de digitale instrumenten (software, simulaties, etc.) die het werk van een tunnelbeheerder kunnen ondersteunen.
- Grote tunnelrenovatieprogramma’s in Nederland en Vlaanderen ondersteunen met kennissessies en onderzoeksprojecten.
- Met participanten brainstormen over de vraag: hebben prestatieladders zin? En vervolgens een project richten op een stimuleringsmodel in plaats van een ladder.
- Maatregelencatalogus opstellen voor het circulair bouwen en renoveren van tunnels.
Organisatie
Het COB heeft als basis ‘het bureau’, een aantal vaste medewerkers waarbij je terecht kunt met al je vragen. Zij helpen met praktische zaken, communicatie, ICT, bijeenkomsten, noem maar op. Het is een kleine maar geoliede – en harddraaiende – machine.
Rondom dat bureau zijn er coördinatoren en projectleiders. Dat zijn altijd mensen die werkzaam zijn bij een participant en dus actief zijn in de praktijk. Door hun inhoudelijke verstand van zaken kunnen zij goed sturing geven aan een onderzoek, zijn ze op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen en weten ze waar eventuele gevoeligheden liggen. Bovendien beschikken ze over een netwerk van experts waar kennis te halen én te brengen is.
Het COB kent een toezichthoudend bestuur dat elk kwartaal bijeenkomt. Het bestuur verleent goedkeuring aan strategie en begroting en adviseert de directie. Bestuursleden van COB zijn onbezoldigd en komen vanuit een participant.
Alle participanten zijn vertegenwoordigd in de programmaraad. Deze fungeert als klankbord en adviseur van het COB. Een keer per jaar wordt een programmaraadbijeenkomst georganiseerd om onder meer de denkkracht van participanten te benutten, feedback te krijgen op nieuwe plannen en de betrokkenheid bij COB-onderzoek te versterken.
Inmiddels zijn meer dan honderd partijen verbonden aan het COB. Het netwerk omvat onder andere ingenieursbureaus, bouwbedrijven, overheden en kennisinstituten. Op de website vindt u een actueel overzicht waarbij ook te zien is welke medewerkers aan welke projecten deelnemen.
Platforms, projecten, programma’s
Wie de website van het COB opent, ziet direct hoe het onderzoek (globaal) is ingericht. Links en rechts twee grote programma’s met projecten en in het midden de platforms. Die indeling is niet voor niets.
Platform
Een georganiseerd netwerk ziet het COB als een belangrijke randvoorwaarde voor goede samenwerking. Daarom staan de platforms centraal. Een platform is een veilige omgeving waarin partijen inhoudelijk over hun vakgebied discussiëren en kennis uitwisselen. Vanuit het platform kunnen nieuwe projecten worden gestart, met nieuwe (kennis)producten tot gevolg, maar het resultaat hoeft niet zo concreet te zijn. Het gezamenlijk bespreken van ontwikkelingen, het verkennen van de oplossingsruimte en elkaar leren begrijpen, zijn doelen op zichzelf.
De platforms vormen de ruggengraat van het COB. Daar ontmoet het netwerk elkaar, bespreken ze waar zij in hun werk tegenaan lopen en hoor je de laatste nieuwtjes.
Project
In onderzoeksprojecten werken experts uit het netwerk aan (ondergrondse) vraagstukken. Dit zijn altijd vraagstukken die een gemeenschappelijk en/of maatschappelijk belang dienen. Het onderwerp kan zowel technisch als niet-technisch zijn. De brede samenstelling van werkgroepen zorgt ervoor dat alle relevante aspecten van een probleem aan de orde komen en dat er draagvlak is voor de gevonden oplossingen.
Programma
Sommige ondergrondse vraagstukken kunnen niet los van andere opgaven worden gezien. Daarom werkt het COB ook met overkoepelende programma’s, waarin vraagstukken in samenhang worden onderzocht.Op dit moment zijn er twee programma’s: het tunnelprogramma en de Kennisarena kabels en leidingen.
Financiering
De basis
Het COB is een stichting zonder vaste subsidies vanuit de overheid of andere partijen. De geldelijke bijdragen van participanten vormen de basis. Hieruit wordt het COB-bureau gefinancierd, evenals de platforms. Er is daarbij per platform ruimte om twee projectinitiatieven te starten, waarmee vervolgens naar financiering voor het project wordt gezocht. Voor overige projectinitiatieven is aparte financiering nodig, tenzij het onderdeel is van een programma.
Programmafinanciering
Projecten in programma’s hebben door het COB geregelde financiering. Participanten en enkele andere partijen hebben zich voor langere tijd gecommitteerd aan het programma in zijn geheel, met bijbehorende extra financiering.
Projectfinanciering
Om een project te financieren, kan gezocht worden naar subsidies. Zo zijn er diverse projecten op het gebied van kabels en leidingen van de grond gekomen dankzij een bijdrage van het Fonds fysieke leefomgeving (FFL). Ook is het mogelijk om de krachten te bundelen met een andere organisatie. Een voorbeeld hiervan is de samenwerking met het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen; die stichting betaalt mee aan het project Kabels, leidingen en bodemdaling.
In-kind
Een groot deel van de bijdragen wordt niet geleverd in geld maar in uren. Dit betekent dat een project ook met een klein budget gestart kan worden, als er maar mensen (vanuit participanten) zijn die zich ervoor willen inzetten.
Waar is dat geld voor nodig?
Als er zoveel in-kindbijdragen zijn, waarom is er dan nog geld nodig om een project te starten? Dat komt onder andere doordat voor elk project wél een betaalde projectleider, en soms ook een betaalde secretaris, aangesteld wordt. Hiermee wordt voorkomen dat de inzet als vrijblijvend wordt gezien en het project niet goed loopt. Daarnaast is er geld nodig voor de ondersteuning vanuit het COB, bijvoorbeeld voor praktisch regelwerk en communicatie. Tot slot wordt er een klein bedrag gereserveerd voor eventueel drukwerk, locatiehuur en andere cash-uitgaven.