Platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik

Het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik is dé plek waar markt, overheid en kennisinstituten kennis en ervaringen uitwisselen over vraagstukken rond ondergronds ruimtegebruik in de bebouwde omgeving. De platformleden delen in een veilige omgeving kennis en ervaring en ontwikkelen nieuwe kennis om tot hoogwaardig ondergronds ruimtegebruik  te komen. Daarbij ligt het accent op integrale multifunctionele oplossingen en ondergronds bouwen ten behoeve van functies zoals wonen, werken, recreëren, verkeer, etc..

De behoefte om van de ondergrond gebruik te maken, neemt toe. Met name de grote stedelijke transitieopgaves vragen om meer gebruik van ondergrondse ruimte, zowel in het openbare gebied als op private gronden. De omstandigheden om de ondergrondse ruimte voor projectontwikkeling en infrastructurele projecten te benutten, zijn hierdoor verbeterd. Daarbij kan  ondergronds ruimtegebruik de leefbaarheid in de stad sterk verbeteren. Kortom, nú is het moment om ondergrondse kansen te verzilveren.

Hiervoor is het nodig dat de sector op een andere manier tegen ondergronds ruimtegebruik aankijkt. In het verleden werd de ondergrond vooral als restruimte gebruikt. Laagwaardige functies, zoals oude-generatie monofunctionele parkeergarages, gingen ondergronds. Tegenwoordig worden ondergrondse ruimtes steeds vaker de entree voor hoogwaardige stedelijke functies, wat vraagt om meer aandacht voor ruimtelijke kwaliteit. De ruimtelijke kwaliteit van de ondergrondse ruimten moet omhoog. De ondergrond kan pas echt optimaal benut worden als mensen de ondergrondse ruimten net zo prettig ervaren als de bovengrondse. Dat lukt alleen als ontwerpers ondergronds met dezelfde ambitie ontwerpen als bovengronds en dit waarde-creërend doen.

De ruimtelijke kwaliteit en daarmee de waarde van de ondergrond, kan worden vergroot door in de ondergrondse ruimte meerdere functies te integreren en op een adaptieve, circulaire en efficiënte manier te bouwen.

De bijeenkomsten van het COB-platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik zijn altijd gericht op het uitwisselen en vergaren van kennis waar de praktijk om vraagt. Dagelijkse worstelingen krijgen een plek, evenals het uitdiepen van strategisch relevante onderwerpen. Agendering van de onderwerpen wordt door de deelnemers zelf bepaald. Er is plek voor een scala aan onderwerpen die betrekking hebben op vormgeving, inrichting, ontwerp en ordening van ondergrondse ruimten. Er komen zowel actuele vraagstukken op de agenda als inspirerende bezoeken bij andere vakgebieden.

Architecten, stedenbouwkundigen, urbanisten en andere ruimtelijke ordenaars zijn van harte welkom om vrijblijvend een bijeenkomst bij te wonen!

>> Aanmelden als platformlid

Bijeenkomsten

Platformbijeenkomst 25 november 2021

Enkele weken geleden zijn de resultaten van de ontwerpstudie Stad x Ruimte opgeleverd. Op de platformbijeenkomst van 25 november 2021 zijn deze gedeeld met de platformleden en andere aanwezigen. Ook is er tijdens deze digitale sessie met elkaar van gedachten gewisseld over mogelijke vervolgtrajecten. Naast presentaties van diverse ontwerpteams heeft Ruud Arkesteijn een aantal speerpunten gedeeld van het project Visie ontwerpende aannemers. Marleen de Ruiter van de Citydeal Openbare ruimte reflecteerde op de presentaties en nam deel aan de aansluitende tafeldiscussie, waarin de geleerde lessen vanuit de ontwerpstudie en de vraag ‘Hoe pakken we door?’ centraal stonden.

Hoe de wereld er ook uitziet, het COB-netwerk blijft gaan. Helaas kan dat niet altijd met fysieke ontmoetingen. Op het laatste moment moest er voor het COB-congres van 25 november, waarvan deze platformbijeenkomst onderdeel uitmaakte, toch worden teruggegrepen op een digitale vorm van samenkomen.

>> Bekijk de agenda (pdf, 93 kb)
>> Presentatie (pdf, 603 kb) 
>> Bekijk COB-congres 2021…maar dan anders

Bijeenkomst met projectbezoek Kustwerk Katwijk

Op 16 september 2021 ontmoeten de platformleden elkaar weer eens in in levenden lijve, op locatie! En wat voor een locatie: de SandCBar in Katwijk aan Zee. Dit strandpaviljoen ligt op loopafstand van het zogenaamde Kustwerk Katwijk, een prachtig voorbeeld van multifunctioneel ondergronds ruimtegebruik. Kustversterking en parkeren zijn hier in één project gecombineerd met baten voor de economie en leefomgeving als gevolg. Hans van Dalfsen van de gemeente Katwijk geeft een presentatie over het project en natuurlijk gaan de platformleden het kustwerk met eigen ogen aanschouwen.

Het accent van de bijeenkomst ligt op ondergrondse ruimtelijke kwaliteit. Ton Venhoeven van architectenbureau VenhoevenCS en Isabel Driessen van architectenbureau Kantoor,  tevens werkzaam bij architectenbureau Cityförster, starten de bijeenkomst met presentaties van (met name internationale) voorbeelden van ondergronds ruimtegebruik. Dit zijn ontwikkelingen in hoogverdichte stedelijke gebieden waar de ondergrond als verblijfsruimte en/of voor de integratie van bijvoorbeeld energie- en klimaatopgaves is benut.

De deelnemers worden ook bijgepraat over de voortgang van de Ontwerpstudie Stad x Ruimte die in april van start is gegaan. In deze ontwerpstudie brengen ontwerpteams van ontwerpers, ingenieurs en aannemers hun visie en ideeën omtrent het integraal en multifunctioneel ruimtegebruik in hoogverdichte steden in de praktijk.

>> Bekijk agenda (pdf, 290 KB)

Platformleden ontvangen een persoonlijke uitnodiging. Geen lid, wel interesse? Neem dan contact op met Manon Bouwer: manon.bouwer@cob.nl / 085 4862 410.

Praktijkvoorbeelden en interactieve sessie

Op 3 juni 2021 kwamen de leden van het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik digitaal bij elkaar. Korneel de Jong van CRUX gaf een presentatie over het ondergrondse ruimtelijk gebruik bij een aantal projecten aan de Amsterdamse Zuidas.

Vervolgens legde Robbert Guis van Tek architecten de casus Mechelen uit de ontwerpstudie Stad x Ruimte voor aan de deelnemers. Een deel van de platformleden deed mee aan een interactieve sessie, waarin zij zelf een ontwerpend onderzoek deden voor deze concrete gebiedsontwikkeling in een hoogverdicht gebied.

Vastgoedkundig en financieel perspectief

Op 4 maart 2021 vond de eerste bijeenkomst van 2021 plaats. Op het programma stonden een kijk op ondergronds bouwen vanuit een vastgoedkundig en financieel perspectief, de StraaDkrant over de ondergrond en een vooruitblik op de ontwerpstudie Stad x Ruimte.

>> Download agenda (pdf, 210 KB)
>> Presentatie StraaDkrant 5 (pdf, 1.4 MB)
>> Presentatie ontwerpstudie Stad x Ruimte (pdf, 1.2 MB)
>> Presentatie vastgoedkundig en financieel perspectief (pdf, 2 MB)
>> Blog-post van ambassadeur Marielle Wieman over deze bijeenkomst

Visie ontwerpende aannemers

Een volledig digitale bijeenkomst op 9 december 2020. Dit keer werd ondergronds bouwen vanuit het perspectief van de ontwerpende aannemers en de vastgoedontwikkelaars bekeken. De deelnemers konden onder meer meedenken over recente technische innovaties rondom het ondergronds bouwen om te komen tot een gezamenlijke visie vanuit ontwerpende aannemers. Er is tijdens de bijeenkomst ook vooruitgeblikt op de plannen voor het komende jaar. Meer over het project Visie ontwerpende aannemers is te vinden op de projectpagina.

>> Bekijk agenda (pdf, 270 KB)
>> Presentaties (pdf, 3 MB)
>> Blog-post van ambassadeur Mariëlle Wieman over deze bijeenkomst

Ondergrondse ontwikkeling bij stations

Op 23 september 2020 kwam het platform weer bijeen, deels fysiek. De bijeenkomst draaide om de mogelijkheden voor ondergrondse ontwikkeling in en rondom stations. Stationzones zijn stedelijke hotspots waar veel functies bij elkaar komen en waar ondergronds ruimtegebruik de kwaliteit van de leefomgeving sterk kan verbeteren.

De sessie startte met mooie en inspirerende voorbeelden, waarna de platformleden zelf aan de slag gingen. Sprekers en deelnemers onderzochten hoe je op een ontwerpende manier tot maximale ruimtelijke kwaliteit kunt komen en meerdere transities op het gebied van mobiliteit, energie, klimaat, stedelijke woningbouwopgave en circulariteit met elkaar kunt verbinden. Wat kan vanuit architectonisch perspectief bestaande (infra)structuren aantrekkelijk maken en het gebruik ervan stimuleren? Wat kan een mogelijke transformatie van bestaande (infra)structuren aan nieuwe functies en gebruik opleveren? Welke andere op gebruikersgerichte functies lenen zich voor toekomstig ondergronds gebruik?

>> Download agenda (pdf, 290 KB)
>> Download presentatie Gijsbert Schuur, platformcoördinator (pdf, 630 KB)
>> Download presentatie Paul van der Ree, architect (pdf, 3.2 MB)
>> Download presentatie Gerrit Schildere, architect (pdf, 550 KB)

Mariëlle Wieman, de kersverse ambassadeur van het platform was ook bij de bijeenkomst aanwezig. Zij heeft een mooi artikel over de sessie geschreven.

>> Naar het artikel

COB-tv

Ook het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik deed mee aan COB-tv! Op 12 juni 2020 kon vanaf 13.15 uur live worden meegekeken met de plenaire sessie en vervolgens aanhaken bij de online platformbijeenkomst. Er was een interessant programma samengesteld met drie inspirerende sprekers.

Daan Zandbelt, rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving, gaf in een podcast zijn visie op de bijdrage die ondergronds bouwen kan leveren aan het toekomstperspectief van de ruimtelijke inrichting van Nederland. Mark van der Poll, hoofd stedenbouw en landschap CroonenBuro5, gaf zijn mening op een aantal stellingen uit de podcast.

>> Beluister de volledige podcast
>> Bekijk een korte preview

Vervolgens gaf Marc Verheijen, infratect gemeente Rotterdam, een presentatie over ruimtelijke kwaliteit in de ondergrond. Omdat de mens van nature niet ondergronds wil zijn, moet bij het ondergronds ontwerpen rekening gehouden worden met de menselijke zintuigen. ‘Als je mensen toelaat in de ondergrond, ontwerp dan ook voor mensen’.

>> Download presentatie (pdf, 3 MB)

De bijeenkomst werd afgesloten met een aantal stellingen waarover deelnemers in dialoog gingen met de gasten.

Nieuwe koers

De platformbijeenkomst op 25 maart 2020 kon helaas niet plaatsvinden op de geplande locatie, dat gebeurt een andere keer! In plaats daarvan kwamen de leden online bijeen. Coördinator Gijsbert Schuur gaf een toelichting op de nieuwe naam en nieuwe koers van het platform. De aanwezige gasten konden hierop reageren en leverden nuttige feedback.

Waarde

De bijeenkomst van het platform Meerwaarde ondergrond op donderdag 14 november 2019 stond in het teken van waarde. Omdat waarde ook voor het platform Beheer en onderhoud belangrijk is, waren ook de leden van dat platform uitgenodigd.

Ondergronds bouwen in het algemeen en tunnels in het bijzonder, leveren een bijdrage aan de waarde van een stad, gebied, netwerk en/of de omgeving. Die waarde wordt tijdens de planvoorbereiding van een project in kaart gebracht. De baten worden afgezet tegen de kosten en mede op basis hiervan wordt wel of niet voor een ondergrondse oplossing gekozen.

Een vaak terugkerende aanname is dat alleen bij hoge grondprijzen en meervoudig ruimtegebruik ondergronds bouwen economisch rendeert. Achteraf blijkt echter vaak dat de ondergrondse mogelijkheden (maatschappelijke) waarde toevoegt aan de bovengrond, die voorafgaand aan het project niet is erkend. Mede door dit gebrekkige zicht op de baten wordt de instandhouding van ondergrondse objecten al snel gezien als “hoge kosten”. Voor tunnelbeheerders is het daarom van belang dat in de exploitatiefase niet alleen de kosten, maar ook de baten expliciet inzichtelijk zijn. Daarmee wordt het mogelijk om in de exploitatiefase een gefundeerde discussie te voeren over wat nodig is, wat dat oplevert (waarde) en wat dat mag kosten.

Binnen het platform Meerwaarde ondergrond is de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar de waarde van ondergronds bouwen, met name van tunnels en parkeergarages. De resultaten zijn, samen met een nadere invulling van het Centraal Planbureau, aan de platformleden gepresenteerd. Op deze bijeenkomst gingen de leden van de twee platforms hierover met elkaar in gesprek.

>> Download agenda (pdf, 825 kB)
>> Download presentaties (pdf, 3 MB)

Impact warmtetransitie

De gezamenlijke bijeenkomst van het platform Meerwaarde ondergrond en het platform Kabels en leidingen op donderdag 5 september 2019 was een succes. Zo’n vijftig professionals waren aanwezig in Zoetermeer. De centrale vragen waren voor beide groepen interessant: welke impact heeft de warmtetransitie op de ondergrondse infrastructuur en hoe kan bij het realiseren van een ondergrondse opgave de maximale maatschappelijke waarde bereikt worden?

In opdracht van het ministerie van BZK doen 27 gemeenten kennis en ervaring op in het aardgasvrij maken van een geselecteerde proefwijk. Zoetermeer is een van deze gemeenten en wilde graag hun casus met het COB-netwerk delen. Integraliteit en samenloop met andere opgaven spelen een belangrijke rol. Er is onder meer besproken hoe gemeenten en netbeheerders gezamenlijk kunnen werken aan een invulling, die enerzijds de meeste maatschappelijke waarde oplevert en anderzijds past bij de eigen organisatiedoelstellingen.

Op de bijeenkomst kwamen nog twee onderwerpen aan bod. De gemeente Westland gaf een presentatie over regie op de bundeling van private initiatieven voor de energietransitie. Robert van Hoof (Infram) schetste mogelijke oplossingen voor ‘ontwerpen vanuit maximale gebiedswaarde’. De platformleden gingen vervolgens in vijf subgroepjes uiteen om aan de slag te gaan met vragen over de hoogste baten en minimale kosten voor een aardgasvrije wijk. De bijeenkomst werd afgesloten met een korte pitch door de groepen.

>> Download de presentaties (pdf, 5 MB)
>> Download verslag (pdf, 300 KB)

Het Panorama Nederland

Voor de eerste bijeenkomst van het jaar op donderdag 21 maart 2019 is groots uitgepakt: het Panorama Nederland van het College van Rijksadviseurs werd opgebouwd in de Bouwcampus! De expositie (met bijbehorende publicatie) laat zien hoe de grote maatschappelijke vraagstukken van nu de sleutel kunnen zijn voor de ruimtelijke inrichting in de toekomst. De bodem en ondergrond spelen een belangrijke rol in het vergezicht, zowel in de energietransitie, de klimaatopgave als de bouwopgave. Het Panorama Nederland laat mooi zien hoe de onder- en bovengrond met elkaar verbonden zijn!

Na de toelichting op het Panorama Nederland volgde een masterclass value engineering: hoe bereken je ondergrondse waarde en hoe zet je die in? Een praktijkvoorbeeld kwam uit Eindhoven. Studenten van Saxion hebben de kansen voor het ondergronds brengen van het spoor verkend en vertaald in een prachtig beeldenboek. Ter afsluiting keken de platformleden met elkaar naar de koers van het platform voor het komende jaar. De thema’s batengericht ontwerpen en besluitvorming op basis van laagste maatschappelijke kosten / hoogste maatschappelijke baten, staan hierin centraal.

>> Bekijk de complete agenda (pdf, 210 KB)

Archief

>> Eerdere platformbijeenkomsten