Platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik

Het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik is dé plek waar markt, overheid en kennisinstituten kennis en ervaringen uitwisselen over vraagstukken rond ondergronds ruimtegebruik in de bebouwde omgeving. De platformleden delen in een veilige omgeving kennis en ervaring, en ontwikkelen nieuwe kennis om tot hoogwaardig ondergronds ruimtegebruik met integrale multifunctionele oplossingen te komen. Daarbij ligt het accent op het ondergronds bouwen ten behoeve van een breed scala aan functies (wonen, werken, recreëren, verkeer, etc.).

De behoefte om van de ondergrond gebruik te maken, neemt toe. Met name de grote stedelijke transitieopgaves vragen om meer ondergrondse ruimte, zowel in het openbare gebied als op private gronden. De omstandigheden om de ondergrondse ruimte voor projectontwikkeling en infrastructurele projecten te benutten, zijn hierdoor gunstiger geworden. Als daarbij opgeteld wordt dat het ondergronds ruimtegebruik de leefbaarheid in de stad sterk kan verbeteren, is nú het moment om de ondergrondse kansen te verzilveren. Hiervoor is het nodig dat de sector op een andere manier tegen ondergronds ruimtegebruik gaat aankijken.

In het verleden werd de ondergrond vooral als restruimte gebruikt; laagwaardige functies gingen ondergronds, denk aan oude-generatie monofunctionele parkeergarages. Tegenwoordig worden ondergrondse ruimtes steeds vaker de entree voor hoogwaardige stedelijke functies, wat vraagt om meer aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit. De ruimtelijke kwaliteit van de ondergrondse ruimten moet omhoog: de ondergrond kan pas echt optimaal benut worden als mensen de ondergrondse ruimten net zo prettig ervaren als de bovengrondse. Dat lukt alleen als ontwerpers ondergronds met dezelfde ambitie ontwerpen als bovengronds en dit op een waardecreërende manier doen.

De ruimtelijke kwaliteit van de ondergrond en daarmee de waarde van de ondergrond, kan worden vergroot door in de ondergrondse ruimte meerdere functies te integreren en op een adaptieve, circulaire en efficiënte manier te bouwen.

Architecten, stedenbouwkundigen, urbanisten en andere ruimtelijke ordenaars zijn van harte welkom om vrijblijvend een bijeenkomst bij te wonen!
>> Aanmelden als platformlid

Bijeenkomsten

De bijeenkomsten van het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik zijn altijd gericht op het uitwisselen en vergaren van kennis waar de praktijk om vraagt. Dagelijkse worstelingen krijgen zo een plek evenals het uitdiepen van strategisch relevante onderwerpen. Agendering van de onderwerpen wordt door de deelnemers zelf bepaald. Er is plek voor een scala aan onderwerpen die betrekking hebben op vormgeving, inrichting, ontwerp en ordening van ondergrondse ruimten. Er komen zowel actuele vraagstukken op de agenda als inspirerende bezoeken om bij andere vakgebieden in de keuken te kijken.

Geweest en verwacht

Op 3 juni 2021 kwamen de leden van het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik digitaal bij elkaar. Korneel de Jong van CRUX gaf een presentatie over het ondergrondse ruimtelijk gebruik bij een aantal projecten aan de Amsterdamse Zuidas.

Vervolgens legde Robbert Guis van tek architecten de casus Mechelen uit de ontwerpstudie Stad x Ruimte voor aan de deelnemers. Een deel van de platformleden deed mee aan een interactieve sessie, waarin zij zelf een ontwerpend onderzoek deden voor deze concrete gebiedsontwikkeling in een hoogverdicht gebied.

Op 4 maart 2021 vond de eerste bijeenkomst van 2021 plaats. Op het programma stonden een kijk op ondergronds bouwen vanuit een vastgoedkundig en financieel perspectief, de StraaDkrant over de ondergrond en een vooruitblik op de ontwerpstudie Stad x Ruimte.
>> Download agenda (pdf, 210 KB)
>> Presentatie StraaDkrant 5 (pdf, 1.4 MB)
>> Presentatie ontwerpstudie Stad x Ruimte (pdf, 1.2 MB)
>> Presentatie vastgoedkundig en financieel perspectief (pdf, 2 MB)
>> Blog-post van ambassadeur Marielle Wieman over deze bijeenkomst

Een volledig digitale bijeenkomst op 9 december 2020. Dit keer werd ondergronds bouwen vanuit het perspectief van de ontwerpende aannemers en de vastgoedontwikkelaars bekeken. De deelnemers konden onder meer meedenken over recente technische innovaties rondom het ondergronds bouwen om te komen tot een gezamenlijke visie vanuit ontwerpende aannemers. Er is tijdens de bijeenkomst ook vooruitgeblikt op de plannen voor het komende jaar.
>> Bekijk agenda (pdf, 270 KB)
>> Presentaties (pdf, 3 MB)
>> Blog-post van ambassadeur Mariëlle Wieman over deze bijeenkomst

Op 23 september 2020 kwam het platform weer bijeen, deels fysiek. De bijeenkomst draaide om de mogelijkheden voor ondergrondse ontwikkeling in en rondom stations. Stationzones zijn stedelijke hotspots waar veel functies bij elkaar komen en waar ondergronds ruimtegebruik de kwaliteit van de leefomgeving sterk kan verbeteren. De sessie startte met mooie en inspirerende voorbeelden, waarna de platformleden zelf aan de slag gingen. Sprekers en deelnemers onderzochten hoe je op een ontwerpende manier tot maximale ruimtelijke kwaliteit kunt komen en meerdere transities op het gebied van mobiliteit, energie, klimaat, stedelijke woningbouwopgave en circulariteit met elkaar kunt verbinden. Wat kan vanuit architectonisch perspectief bestaande (infra)structuren aantrekkelijk maken en het gebruik ervan stimuleren? Wat kan een mogelijke transformatie van bestaande (infra)structuren aan nieuwe functies en gebruik opleveren? Welke andere op gebruikersgerichte functies lenen zich voor toekomstig ondergronds gebruik?
>> Download agenda (pdf, 290 KB)
>> Download presentatie Gijsbert Schuur, platformcoördinator (pdf, 630 KB)
>> Download presentatie Paul van der Ree, architect (pdf, 3.2 MB)
>> Download presentatie Gerrit Schildere, architect (pdf, 550 KB)

Kersverse ambassadeur van het platform Mariëlle Wieman was ook bij de bijeenkomst aanwezig. Zij heeft een mooi artikel over de sessie geschreven.
>> Naar het artikel

Ook het platform Waardevol ondergronds ruimtegebruik deed natuurlijk mee aan COB-tv! Op 12 juni 2020 kon u vanaf 13.15 uur live meekijken met de plenaire sessie en vervolgens aanhaken bij de online platformbijeenkomst. Er was een interessant programma samengesteld met drie inspirerende sprekers.

Daan Zandbelt, rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving, gaf in een podcast zijn visie op de bijdrage die ondergronds bouwen kan leveren aan het toekomstperspectief voor de ruimtelijke inrichting van Nederland. Mark van der Poll, hoofd stedenbouw en landschap CroonenBuro5, gaf zijn mening op een aantal stellingen uit de podcast.
>> Beluister de volledige podcast
>> Bekijk een korte preview

Vervolgens gaf Marc Verheijen, infratect gemeente Rotterdam, een presentatie over ruimtelijke kwaliteit in de ondergrond. Omdat de mens van nature niet ondergronds wil zijn, moet bij het ondergronds ontwerpen rekening gehouden worden met de menselijke zintuigen. ‘Als je mensen toelaat in de ondergrond, ontwerp dan ook voor mensen’.
>> Download presentatie (pdf, 3 MB)

De bijeenkomst werd afgesloten met een aantal stellingen waarop de deelnemers konden reageren, en waar de beide gasten vervolgens hun mening over gaven.

De platformbijeenkomst op 25 maart 2020 kon helaas niet plaatsvinden op de geplande locatie, dat gebeurt een andere keer! In plaats daarvan kwamen de leden online bijeen. Coördinator Gijsbert Schuur gaf een toelichting op de nieuwe naam en nieuwe koers van het platform. De aanwezige gasten konden hierop reageren en leverden nuttige feedback.

Donderdag 14 november 2019
De bijeenkomst van het platform Meerwaarde ondergrond op donderdag 14 november 2019 stond in het teken van ‘Waarde’. Omdat waarde ook voor het platform Beheer en onderhoud belangrijk is, werden ook de leden van dat platform uitgenodigd.

Ondergronds bouwen in het algemeen en tunnels in het bijzonder leveren een bijdrage aan de waarde van een stad, gebied, netwerk en de omgeving. Die waarde wordt tijdens de planvoorbereiding van een project in kaart gebracht. De baten worden afgezet tegen de kosten en mede op basis hiervan wordt wel of niet voor een ondergrondse oplossing gekozen. Een veelgebruikte aanname is dat alleen bij hoge grondprijzen en meervoudig ruimtegebruik  ondergronds bouwen economisch rendeert. Achteraf blijkt echter vaak dat de ondergrondse mogelijkheden (maatschappelijke) waarde toevoegt aan de bovengrond die voorafgaand aan het project niet zijn erkend. Mede door dit gebrekkige zicht op de baten wordt de instandhouding van ondergrondse objecten al snel gezien als “hoge kosten”. Voor tunnelbeheerders is het daarom van belang dat in de exploitatiefase niet alleen de kosten, maar ook de baten expliciet inzichtelijk zijn. Daarmee wordt het mogelijk om in de exploitatiefase een gefundeerde discussie te voeren over wat nodig is, wat dat oplevert (waarde) en wat dat mag kosten.

Binnen het platform Meerwaarde ondergrond is de afgelopen jaren onderzoek uitgevoerd naar de waarde van ondergronds bouwen, met name van tunnels en parkeergarages. De resultaten werden, samen met een nadere invulling door het Centraal Planbureau, aan de platformleden is gepresenteerd. Op de bijeenkomst gingen de leden van de twee platforms hier met elkaar over in gesprek.

>> Download agenda (pdf, 825 kB)
>> Download presentaties (pdf, 3 MB)

Donderdag 5 september 2019
De een gezamenlijke bijeenkomst met het platform Kabels en leidingen was goed bezocht; zo’n vijftig waren aanwezig in Zoetermeer. De centrale vragen die middag waren voor beide groepen interessant: welke impact heeft de warmtetransitie op de ondergrondse infrastructuur en hoe kan bij het realiseren van een ondergrondse opgave de maximale maatschappelijke waarde bereikt worden?

In opdracht van het ministerie van BZK zijn 27 gemeenten bezig met het opdoen van kennis en ervaring voor het aardgasvrij maken van een geselecteerde proefwijk. Zoetermeer is een van deze gemeenten en die wilde graag hun casus met het COB-netwerk delen. Integraliteit en samenloop met andere opgaven spelen een belangrijke rol. Er is onder meer besproken hoe gemeenten en netbeheerders gezamenlijk kunnen werken aan een invulling die enerzijds de meeste maatschappelijke waarde oplevert en anderzijds past bij de eigen organisatiedoelstellingen.

Op de bijeenkomst kwamen nog twee onderwerpen aan bod. De gemeente Westland gaf een presentatie over regie op de bundeling van private initiatieven voor de energietransitie. Robert van Hoof (Infram) schetste mogelijke oplossingen voor ‘ontwerpen vanuit maximale gebiedswaarde’. De platformleden gingen vervolgens in vijf subgroepjes uiteen om aan de slag te gaan met vragen over de hoogste baten en minimale kosten voor een aardgasvrije wijk. De bijeenkomst werd afgesloten met een korte pitch door de groepen.
>> Download de presentaties (pdf, 5 MB)
>> Download verslag (pdf, 300 KB)

Donderdag 21 maart 2019
Voor de eerste bijeenkomst in 2019 is gelijk groots uitgepakt: het Panorama Nederland van het College van Rijksadviseurs werd opgebouwd in de Bouwcampus! De expositie (met bijbehorende publicatie) laat zien hoe de grote maatschappelijke vraagstukken van nu de sleutel kunnen zijn voor de ruimtelijke inrichting in de toekomst. De bodem en ondergrond spelen een belangrijke rol in het vergezicht, zowel in de energietransitie, de klimaatopgave als de bouwopgave. Het Panorama Nederland laat mooi zien hoe de onder- en bovengrond met elkaar verbonden zijn!

Na de toelichting op het Panorama Nederland volgde een masterclass value engineering: hoe bereken je ondergrondse waarde en hoe zet je die in? Een praktijkvoorbeeld kwam uit Eindhoven. Studenten van Saxion hebben de kansen voor het ondergronds brengen van het spoor verkend en vertaald in een prachtig beeldenboek. Ter afsluiting keken de platformleden met elkaar naar de koers van het platform voor het komende jaar. De thema’s batengericht ontwerpen en besluitvorming op basis van laagste maatschappelijke kosten / hoogste maatschappelijke baten, staan hierin centraal.
>> Bekijk de complete agenda (pdf, 210 KB)

Archief

>> Eerdere platformbijeenkomsten